Wat als je oma-wens nooit in vervulling gaat?

Het leek zo’n onschuldig hardloopappje dat twee jaar geleden de boel ineens op scherp zette bij Annie (57). Met zo’n vijftien vrouwen uit haar dorp rent zij wekelijks een rondje, in die app werden de tijden en data daarvan afgesproken. Annie: “Tot de eerste video van een pasgeboren kleinkind in die app verscheen. En er in no time een stroom van video’s en (echo)foto’s ontstond, gestuurd door de andere oma’s uit die groep. Ineens regende het jubelverhalen over kleinkinderen, en dat is niet meer gestopt. Het klinkt misschien naïef, maar voor mij kwam het als een donderslag bij heldere hemel. Want ik heb geen kinderen, en dat heeft een wisselende plek in mijn leven. Natuurlijk gun ik het anderen en feliciteer ik altijd netjes bij elke zwangerschap of geboorte. Tegelijkertijd voelt het ook alsof ik nu weer niet ‘meedoe’ met andere vrouwen. Alsof alles uit een vroegere periode in mijn leven opnieuw gebeurt, maar niemand daar echt oog voor heeft. En ik zeg het eerlijk: dat maakt me soms boos en jaloers. Maar vooral heel erg verdrietig.”

750.000 niet-moeders

In Nederland wordt een op de vijf vrouwen geen moeder. Dat percentage is sinds 1990 onveranderd en stijgt en daalt dus niet, de prognose van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) laat voor 2022 dezelfde verwachting zien. Dat betekent dat er momenteel zo’n 750.000 vrouwen van boven de 45 officieel als ‘kinderloos’ staan geregistreerd. Een enorme groep, waar verrassend genoeg maar weinig over bekend is. Natuurlijk kent iedereen wel een vrouw zonder kind, al dan niet met partner - het lukte niet, ze wilde het niet. Maar voor de (vaak) grillige en emotionele realiteit ervan is nog steeds weinig aandacht. En vooral rond de niet-moeders die de vruchtbare leeftijd (ver) voorbij zijn kan het ineens opvallend stil worden. Terwijl die vrouwen het zwaar kunnen hebben, zeker als andermans kleinkinderen ze (opnieuw) confronteren met hun eigen gemis. En er soms dus ook opnieuw een rouwproces begint.

Ook als door die vrouw werd gedacht dat ze er inmiddels wel ‘overheen’ was.’ Carola den Ouden (43) is zelf ongewenst kinderloos en coacht onder andere veertigers met een afgesloten kinderwenstraject. “Op die leeftijd komt vaak het besef dat het definitief is, en daar horen soms grote vragen bij. Hoe regel ik mijn testament? Hoe ga ik om met vrienden of zussen en broers die wel kinderen hebben, hoe richt ik mijn werk in? Die openlijke vragen of pijn horen heel sterk bij die levensfase. Maar daarna wordt het vrij stil rond deze groep.”

Stilzwijgen

Daar weet Sophie (65) alles van. Zij en haar man hoorden 25 jaar geleden dat ze door medische redenen geen kinderen konden krijgen, en besloten hun leven daarop in te richten. Sophie: “Om mij heen was inmiddels een riedel kinderen geboren, maar ik ging opnieuw studeren en kreeg uiteindelijk daardoor ander werk, mijn lieverd reisde veel voor zijn werk. Naar buiten toe eisten wij geen ruimte op voor ons verhaal, maar we kregen er ook zelden vragen over.” Precies dat stilzwijgen – ook in de familie – rond haar situatie was het ergste, vond Sophie. En dat merkte ze opnieuw toen om haar heen veel oma’s werden ‘geboren’. “De dwingende vanzelfsprekendheid waarmee ooit geboortes de gesprekken gingen beheersen, vond ik toen al heel eenzijdig, maar nu helemaal. ‘Oma worden is nóg mooier dan moeder zijn’, hoor ik, maar wat moet ik daarmee?

Hoewel ik het niet wil, lijkt het op die momenten toch alsof mijn leven (opnieuw) tweederangs is. Daarom ben ik het onderwerp maar gaan mijden. Het klinkt keihard, maar ik heb een groot deel van mijn leven mijn best gedaan om leuk mee te komen in de gesprekken over kinderen, en dat heb ik als best eenzijdig ervaren. Nu die vrouwen als oma’s opnieuw beginnen kan en wil ik het niet nog een keer opbrengen.”

Moderne omacultuur

Verliescoach Maya Meerbeek (52) spreekt in haar praktijk geregeld stellen met een niet-ingeloste kinderwens. En volgens haar is de moderne moederschaps- en omacultuur die Sophie ervaart zeer reëel. “Vorige generaties waren minder uithuizig; moeder, kleinkind en grootmoeder ontmoetten elkaar in de aanloop. Tegenwoordig wordt dat georganiseerd en in agenda’s gepland, bovendien is kinderopvang prijzig. Sommige vrouwen gaan een dag minder werken voor een ‘omadag’, anderen gaan zelfs vervroegd met pensioen om te kunnen oppassen. Daarmee is zowel de betekenis van het omaschap als de maatschappelijke waardering ervoor sterk gegroeid.” En dat kan – opnieuw – pijnlijk zijn voor wie daar niet aan kan of wil meedoen.

Meerbeek: “Dat wordt ook nog versterkt door de aard van de levensfase waar deze vrouwen inzitten. Rond je zestigste wordt het werk vaak minder belangrijk of langzaamaan afgesloten en mantelzorg is niet meer aan de orde. In principe is dit een natuurlijke fase waarin de behoefte aan groei en grote bewegingen vaak minder wordt. Maar als er geen kinderen zijn kan dat ook herbeleving en een gevoel van nutteloosheid veroorzaken.” Want: ineens komt ‘alleen’ oud en mogelijk zelfs hulpbehoevend worden dichterbij, terwijl je vriendinnen de kleinkinderen en rijkdom van een uitdijende familie als fantastisch ervaren. Meerbeek: “En dat grootmoedergeluk, dat in deze tijd overal ongevraagd in apps of op social media wordt getoond, kan iemand zonder kinderen heel klein laten voelen. Terwijl er zelden aan hen wordt gevraagd: maar hoe vind jij het eigenlijk, dat we hier de hele tijd over onze (klein)kinderen zitten te praten?”

Het ene kind wel, het andere niet

Ook voor andersoortige niet-oma’s kan ‘kleinkindverlangen’ een vervreemdende ervaring zijn. Zoals bij Josephine (70), die nooit oma zal worden omdat haar dochter Hermine (40) onlangs haar vruchtbaarheidstraject afsloot en daarmee afscheid nam van haar kinderwens. Josephine: “In eerste instantie vond ik het vooral heel jammer voor mijn dochter en haar partner, pas later vond ik het ook jammer voor mezelf. Om dat een plek te geven ben ik gaan praten met een kinderloze vriendin van mij, zij vertelde dat ze het door de jaren heen had leren accepteren. Dat probeer ik nu ook, er zit niets anders op. En mijn dochter gaat er goed mee om, vind ik. Als er een baby wordt geboren, is ze er als de kippen bij en ze vindt het leuk om kraamfeestjes te organiseren voor vriendinnen.”

En dan is er nog de evenwichtskunst van meerdere volwassen kinderen hebben waarvan sommigen wel, en anderen (nog) geen moeder, of vader zijn. Zoals Janneke (67) nog steeds ervaart. “Toen mijn jongste dochter vertelde dat ze zwanger was van ons eerste kleinkind, waren mijn man en ik dolblij. Toch hebben we dat niet uitbundig laten merken om de gevoelens van onze andere dochter te sparen. Want haar vriend wil ze niet, terwijl zij diep in haar hart nog twijfelt. Wij bemoeien ons daar niet mee, maar het is soms best ingewikkeld. Bijvoorbeeld als de hele familie bij elkaar komt. En het verschil tussen de levens van onze dochters zo zichtbaar is via de aan- en afwezigheid van kinderen.”

Die pijnlijkheid rond (ongewenste) kinderloosheid kan altijd blijven, al is er ook hoop, zegt Josephine. “Tegenwoordig zeg ik tegen mijn dochter: heb maar geduld. Als de kinderen van je vriendinnen straks groter worden, kun jij een leuke tante en vraagbaak voor ze zijn. Er is meer in het leven dan kinderen en ik denk dat ze alsnog gelukkig kan worden, voor zover ze dat al niet is. Maar eigenlijk heb ik het hier nooit hardop over. Ik houd er niet van om af te wijken. Ook hierin niet.”

Meer kennis en begrip

Dat ‘geen kinderen hebben’ een leven lang meegaat en het op verschillende leeftijden verschillende emoties zal veroorzaken is minder bekend. En daar begrip voor opbrengen is een kleine moeite, zegt Annie. Al kan die aandacht wat haar betreft nog wel wat beter, en wederkeriger. “Soms, áls ik er al over vertel, hoop ik op een lief gebaar of een begripvolle reactie. Gelukkig heb ik een paar lieve vriendinnen die echt moeite voor mij doen. Maar meestal krijg ik vooral verhalen over het ouderschap terug. Veel mensen die grootouder zijn geworden zijn daar idolaat van, en dat snap ik. Maar dit gaat veel verder dan dat.

In een sollicitatiegesprek met een groepje vrouwen begonnen ze laatst in het voorstelrondje allemaal over het moeder-zijn en hoeveel kinderen ze hebben. Een sollicitatiegesprek! Ik ga dan aan mezelf voorbij door niet te reageren, terwijl ik ook had kunnen zeggen hoe pijnlijk het niet-moeder-zijn voor me is. Terwijl precies die openheid nodig is om meer kennis en begrip over het ‘kinderloze’ leven te krijgen zegt verliescoach Maya Meerbeek. “En dat begint toch bij die vrouwen- en mannen zelf, hoe lastig dat soms ook is. Wanneer die hardloopapp dus in een oma-app verandert, is het zaak dat je voorstelt om daar even een nieuw groepje voor aan te maken. Waarna je lekker blijft hardlopen met elkaar, want daar was het jullie om begonnen.”

Voor jezelf opkomen

Voor je eigen situatie opkomen kan inderdaad onverwachte opluchting veroorzaken, merkte Sophie. Zo hoorde zij laatst in een kledingwinkel enkele vrouwen die ze kende hardop praten over hoe ‘sneu’ het is als je nooit moeder of oma wordt. Sophie: “Toen heb ik even diep adem gehaald, mijn neus om de hoek gestoken en vrolijk ‘helemaal niet hoor!’ geroepen. Dat was even schrikken voor ze denk ik, maar ik was heel trots op mezelf. Want soms is het gewoon nodig om jezelf hierin te laten zien. En eigenlijk mag je ook best verwachten dat anderen daar interesse voor opbrengen. Ook als zij niet uit eigen ervaring weten hoe het voelt. Dat doe je niet alleen voor jezelf, maar ook voor andere niet-moeders en niet-oma’s die mogelijk in hetzelfde schuitje zitten. Die gedachte sterkt mij. Want het is al stil genoeg rondom vrouwen zoals ik.”

Boeken en blogs

• Echte vrouwen krijgen een kind – de stille revolutie van de niet-moeder door Liesbeth Smit (Nijgh & Van Ditmar én Uitgeverij Rainbow - herziene uitgave)
• Gelukkig zonder kinderen – mensen wereldwijd over hun keus en hun leven door Lisette Schuitemaker (Spectrum)
• Living the life unexpected door Jody Day (Main Market Ed.)
• kinderloosleven.nl
• freya.nl
• ongewildkinderloos.nl
• verliesenverlangen.nl
• caroladenoudencoaching.nl
• gatewaywomen.nl