‘Ik praat en klaag er niet vaak over, maar er komt een dag dat ik van mijn klachten verlost wil worden, op mijn manier’

“Voor veel mensen is de dood een beladen onderwerp. Moeilijk om over na te denken en te praten. Ik denk dat het belangrijk is om dat wel te doen, want sterven hoort bij het leven. Zo simpel is het. Er komt een dag dat ik er niet meer ben. Ik ben 78, dus die dag komt dichterbij. Maar ik ben niet bang voor de dood, nooit geweest ook. Als we meer over de dood en wat daarbij hoort zouden praten, doorbreken we een taboe.”

“Ik ben al dertig jaar lid van de Nederlandse Vereniging voor een Vrijwillig Levenseinde (NVVE) en ben aangesloten bij Coöperatie Laatste Wil. Er is een nieuwe Sire-campagne geïnitieerd door Expertise Centrum Sterven: ‘Praat over de dood en er niet overheen’ en ik juich om dergelijke initiatieven. Er zijn zo veel nabestaanden die niet weten wat de wensen van hun dierbare waren. Ik ben voor een zelfgekozen levenseinde, omdat ik zelf erg tob met mijn gezondheid, maar ook uit principe. Zelfstandigheid is een groot goed.”

Zelf over mijn levenseinde beschikken

“Ik ben altijd onafhankelijk geweest in alles en ik wil ook zelf kunnen bepalen wanneer ik dood wil. Te vaak heb ik een erbarmelijk, lang sterfbed gezien en dat gun ik mezelf niet. Daarin ben ik helemaal niet uniek, want uit breed onderzoek blijkt dat 74% van de Nederlanders zelf over zijn levenseinde wil beschikken. Euthanasie is legaal en mensen van wie je houdt kunnen erbij zijn. Mijn huisarts is tegen euthanasie, waardoor het via het Expertisecentrum Euthanasie zou moeten gaan. Een nog langere procedure met protocollen en anderen die voor mij beslissen. Ik wil het anders en heb gekozen voor middel X. Het is een middel dat ze ook weleens ‘zelfdodingspoeder’ noemen. Je mag het wel hebben, maar aan niemand verstrekken. Helpen bij toedienen is ook strafbaar. Daarom kan ik niet vertellen hoe ik eraan ben gekomen.”

“Over het middel is een hoop te doen. Het is omstreden en er zijn voor- en tegenstanders. Ik heb daar mijn eigen gedachten over. Ik zie het zo: doodgaan is geen feest, voor niemand. Er gaan weinig mensen echt mooi dood zoals in de film. Dus dat zal bij mij ook niet zo zijn. Misschien gaat het heel zachtjes of misschien wordt het lastig, wie zal het zeggen? Maar dat beangstigt me niet. Op het moment dat ik de keuze heb gemaakt, heb ik er verder geen regie meer over. Ik laat dan in alle vertrouwen gebeuren wat er gebeurt.”

Schuldgevoelens naar mijn kinderen

“Zoiets besluit je niet van de ene op de andere dag. Mijn gezondheidsproblemen begonnen vijf jaar geleden. Chronische kwalen, al dan niet ouderdomsgerelateerd; artrose overal, versleten heup en schouders. Na een heup-operatie is het verslechterd. Daar kwam fibromyalgie bij, een onbegrepen ziekte, die erg pijnlijk door mijn lichaam flitst en waar geen pijnstiller tegenop is gewassen. Het is de veelheid aan klachten die me parten spelen, want bovenop die voortdurende pijn komt chronische vermoeidheid met geheugen- en concentratieproblemen. Ik praat en klaag er niet vaak over, maar er komt een dag dat ik ervan verlost wil worden, op mijn manier. Ik deed uitgebreid onderzoek en heb er met een aantal mensen veel over gesproken.”

“Drie jaar geleden vond ik dat ik er genoeg over had nagedacht. Voor mezelf was ik eruit, maar ‘mocht’ ik dit wel willen? Er staken ontzettende schuldgevoelens de kop op, vooral naar mijn kinderen. Zelf opgevoed met dat je geen last mag veroorzaken, heb ik altijd naar harmonie gestreefd. Ik vroeg aan mijn kinderen of ze naar me toe wilden komen voor een familiegesprek. Dat liep anders dan ik hoopte. Mijn dochter vond het heel moeilijk, ze wilde er niks van weten en de eerste reactie van mijn zoon was: ‘Maar mam, dat kun je niet maken tegenover je kleinkinderen.’ Het werd een emotionele avond en we gingen verdrietig uit elkaar. Achteraf kon ik beter inzien dat dat kwam door ons verschil in beginsituatie.”

Mijn dochter is erop tegen

“Ik was al zo veel verder in mijn proces, voor hen kwam het onverwacht. Gelukkig draaide mijn zoon snel bij. Het is nu bespreekbaar en met grapjes maken we het wat luchtiger. Mijn dochter is het nog steeds niet met me eens. Ze vindt dat ik zelf mag bepalen wat ik doe, maar is erop tegen. En op mijn beurt kan ik me echt verplaatsen in haar als dochter, maar ik verander er niet door van mening. Dat we er niet hetzelfde over denken, respecteren we en inmiddels hebben we onze manier gevonden om daarmee om te gaan. We houden veel van elkaar, maar praten er nauwelijks meer over. Met mijn zoon kan dat nu wel. Soms houdt hij me even extra lang vast en zegt dan: ‘Ik ben toch heel blij dat je nog steeds hier bent hoor, mam.’ Dat het van hem ‘mag’ zoals ik het wil, maakt me heel gelukkig.”

“Voor de kleinkinderen is het niet zo’n groot ding. Toen we het tijdens een etentje hadden over dat ik meedeed aan een artikel in de krant, vroegen ze waarover het ging. ‘Dat ik vind dat je zelf mag bepalen of je dood wil. ‘O, oké,’ was hun reactie en het gesprek ging algauw weer over wat anders. Dat vind ik mooi aan de jeugd: zij groeien op in een wereld die steeds diverser wordt en waarin onderwerpen die eerder weinig ruimte kregen gewoner worden.”

“Ik ben, zeker voor mijn generatie, altijd wel iemand geweest die de dingen net wat anders deed. Van een beetje buiten de lijntjes kleuren, wordt het leven mooi. Ik ben een feministe en streed als Dolle Mina tegen ongelijkheid en vóór baas in eigen buik. Ik ben intensief bezig geweest met de vredesbeweging in de jaren tachtig en heb me nog bij een internationale actie in Engeland vastgeketend aan de hekken in Greenham Common, waar de kruisraketten lagen.”

Vrienden die zorgen

“Na mijn zeventigste verjaardag besloot ik te verhuizen naar het centrum van Delft. Ik wilde een nieuwe vriendenkring opbouwen in de reuring van deze mooie stad. Dat is heel goed gelukt, ik heb fijne mensen om me heen verzameld. Maar vriendschap en mantelzorgen botsen, vind ik. Een vriendendienst neem ik graag aan, een keer meerijden met iemand of hulp bij iets kleins, maar ik wil niet dat mijn vrienden voor me moeten zorgen. Ik ben zelf mantelzorger geweest en dat doe je uit liefde, zorgzaamheid en goed bedoelde bezorgdheid. Maar afhankelijkheid ligt op de loer en dat maakt een vriendschap ongelijkwaardig. Daarom heb ik de hulp die ik nodig heb anders georganiseerd. Elke week komt er een heel lief mens bij me. Ze houdt me echt op de rails. Op een soort therapeutische manier ook.”

“En een tijdje terug heb ik bij de supermarkt een briefje gehangen: ‘Vrouw met humor, een rollator en een éénkamer-appartement, zoekt iemand die haar wil helpen met schoonmaken en klusjes.’ Nu komt er elke week een jongen van vijftien voor de huishouding , maar hij helpt me ook met mijn computer. Ik word ontzettend vrolijk van hem. Bij hem voel ik me levendig, totaal niet het zielige oude vrouwtje. Ook hij komt hier graag en we hebben een leuke wisselwerking op elkaar. Maar hoe gezellig het dan ook even is, de fysieke pijn gaat niet weg. Mensen zeggen weleens: ‘Als je nog plezier kunt hebben, wil je toch zo lang mogelijk blijven leven?’ Ik denk dat het een groot misverstand is dat zolang er nog leuke momenten zijn dat genoeg tegenhanger is van datgene dat je niet meer kunt verdragen. Zo is het voor mij niet.”

Cadeau aan mezelf

“Toen fotograaf Bert Verhoeff me vorig jaar vroeg mee te werken aan zijn foto-expositie Het nieuwe omgaan met de dood zei ik meteen ja. Maar dan wilde ik eerst de doos waar het middel in zit meer ‘van mij’ maken. Ik heb er een ritueel van gemaakt en heb een avond lang de doos en de tas waar het middel in zit beplakt met dingen die bij me passen; foto’s en teksten. Er staat nu een mooie tekening op met in grote letters ‘vertrouwen’, maar ook een beeld dat voor mij symbool staat voor die diepe eenzaamheid die ik ook zo kan voelen. Een schilderij van mijn lievelings-schilder- en schrijver Herman Hesse en een mooi citaat van Tao Meng: ‘Stilte is niet de afwezigheid van geluid, maar stilte is de diepste klank.’ Als ik de doos nu in de kast zie staan, voel ik me dankbaar. Het is een cadeau aan mezelf waar ik nu nog niks mee ga doen. Het trekt niet aan me. Helemaal niet zelfs, maar ik heb de zekerheid dat er een uitweg is. Een geruststellende gedachte.”

Geen twijfel

“Vrienden wilden het graag wel zien. Dat vind ik prima. Ze wijzen gelukkig niks af en we kunnen er open over praten. Soms wordt me gevraagd of ik toch niet twijfel. Het antwoord is nee en dat blijft zo. Wanneer ik ga weet ik niet, misschien duurt het nog wel jaren. De fysieke pijn kan ik heel lang verdragen, maar ik hoop vooral dat mijn hoofd nog lang mee zal werken. Dat ik niet verward raak of dat de stemmingswisselingen het overnemen.”

“Wat er ook gebeurt, niemand hoeft bang te zijn dat ik zomaar ertussenuit piep. Als het moment daar is, wil ik graag van al mijn dierbaren afscheid nemen. Daarna zet ik fijne muziek op, misschien trek ik zelfs mooie kleren aan. En dan laat ik los. Ik hoop dat mensen me zullen herinneren als een fijn mens. Dat ze me goed gezelschap en een fijne gesprekpartner vonden, iemand met wie ze hebben kunnen lachen. Maar mijn grootste wens is dat de mensen van wie ik hou er net zo veel vrede mee zullen hebben als ik.”