‘Ik heb altijd fulltime gewerkt en ik had mijn kinderen echt niet willen missen’

Ze is net terug van een vakantie in Italië en presenteert in haar mooie huis aan de Amstel heerlijke Italiaanse koekjes. Dit huis, waar ze al decennialang woont, is een royaal historisch pand. Dat heeft zo z’n nadelen, vertelt ze, gehuld in een dik vest. “Ik let heel goed op wat ik verwarm en wat niet. Ik heb een buffertje, maar ik vrees dat het zal opgaan aan energiekosten.” Om er luchthartig op te laten volgen: “Nou ja, daar zijn buffertjes toch ook voor?”

Geen zuurpruim

Op 11 oktober is ze 85 jaar geworden en ze is nog zo actief als wat. Door de documentaire Het persoonlijke is politiek, over haar werkzame leven, het verschijnen van haar boek Kouwe kermis met columns over de ouderdom en natuurlijk dat kroonjaar stond haar leven direct na haar verjaardag volop in het teken van interviews op radio en televisie. Ook sprak ze op een geriatrisch congres om ‘het andere verhaal’ over oud zijn te vertellen. Want als ze érgens moe van wordt, is het dat ouderen door overheid en media worden weggezet als sneue, verdorde plantjes die thuis collectief zitten te vereenzamen. “Daarom heb ik Vrolijk verval over de leuke kanten van ouder worden geschreven. Mijn nieuwste boek, Kouwe kermis gaat over de mindere kanten, want het is natuurlijk niet allemaal botertje tot de boom. Maar wel met humor hoor, want een zuurpruim ben ik beslist niet.”

Dolle Mina. Het feminisme. Maandblad OPZIJ. Man Vrouw Maatschappij. De abortuswetgeving. Kinderopvang. Zelfbeschikking over je eigen dood... Ze heeft aan de wieg gestaan, het opgericht, ervoor gepleit en gevochten. Maar trots? “Nee. Er zijn best een paar dingen waarvan ik denk: dat was niet gebeurd als ik er niet was geweest, maar ik vind het uitventen van succes veel minder leuk dan het delen van miskleunen en misère. Mits het met humor gebeurt. Voor gezeur moet je niet bij mij zijn.”

Je hebt zo lang gestreden voor vrouwenrechten. Als je kijkt naar de wereld van nu, waarin vrouwenrechten in tal van landen worden teruggedrongen, wat gaat er dan door je heen?

“Dat het je niet is vergund om te denken: het is klaar. Dus doe ik weer mee aan demonstraties, maar denk ondertussen wel: pffff. In democratische landen vermoordt de democratie zichzelf door populisten, die nu eenmaal niet van feministen houden, een stem te geven, waardoor ze aan de macht komen. Dus moet je niet op ze gaan stemmen.”

Nederlandse vrouwen zijn kampioen deeltijdwerkers en worden ook wel ‘verwende prinsesjes’ genoemd. Hoe sta jij daartegenover?

“Ik vind Nederlandse vrouwen geen prinsesjes. Maar vrouwen kunnen best een beetje meer werken en mannen best een beetje minder. Uit onderzoek blijkt wel dat als vrouwen een paar uur meer werken, het personeelstekort in het onderwijs en de zorg is opgelost. Maar dan hebben we nog te maken met het paternalisme van de Belastingdienst; als je een paar uur meer gaat werken, bestaat de kans dat je in een andere belastinggroep valt, waardoor je nog minder overhoudt dan daarvoor. Dan ga je dat toch niet doen? Daar moet ook naar worden gekeken. Met Man Vrouw Maatschappij (zie kader) heb ik altijd gepleit voor een vijfurige werkdag voor vrouwen én mannen. Zodat de arbeid, het huishouden, de zorg voor kinderen en mantelzorg gelijkwaardig kunnen worden verdeeld. Het ging ons er niet alleen om de positie van vrouwen te verbeteren, maar om de samenleving te veranderen.”

“Meer dan vroeger is ‘thuis’ een soort continubedrijf geworden, omdat er buiten de school nog zo veel speelt. Kinderen moeten van hot naar her worden gebracht en daarnaast wordt er in deze participatiesamenleving een achterlijk beroep op vrouwen gedaan om te mantelzorgen. Ik las dat Anja Meulenbelt (feministisch auteur en politicus, red.) onlangs is geswitcht naar het standpunt: ‘Als je fulltime wilt werken, waarom zou je dan nog kinderen nemen?’ Raar vind ik dat. Ik heb altijd fulltime gewerkt en ik had mijn kinderen echt niet willen missen. Mannen hoeven die keuze toch ook niet te maken? Toen Hajo en Hadassah nog klein waren, werkte ik op de universiteit en dan fietste ik in de pauze voor twintig minuten dat hele eind naar huis. Onze fantastische oppas die we jaren hebben gehad, zat daar met ze aan tafel van wc-papier en klei van die poppenkasthoofden te knutselen.” Ze schatert: “Vreselijk leek me dat! Ik ben altijd blij met mijn kinderen geweest, maar er 24 uur per dag mee bezig zijn, nee. Ik ben ook nooit oppasgrootmoeder geweest. Ik ben zó lang zo actief geweest, dat ik… Nou ja, ik had gewoon geen zin om de hele dag met een kleinkind op te trekken. Mijn drie kleinzonen zijn nu natuurlijk al groot. Ik ga weleens met ze eten. Het zijn heel leuke, beleefde jongens die mij dan bijvoorbeeld van alles vertellen over bitcoins. En dan ga ik ertegenin omdat ik vind dat je op die manier niet rijk mag worden. Dan moeten ze lachen om hun woke grootje.”

Is kinderen krijgen een innerlijke drang, een oergevoel, voor je geweest?

“O ja, het was een heel bewust, primitief gevoel. Van jongs af aan wist ik dat ik ze wilde, als het moest zonder man. Mijn grote voorbeeld was mijn moeder, die al op haar 34ste voor de tweede keer weduwe werd. Zij heeft in haar eentje vijf kinderen moeten opvoeden en had talloze baantjes om ons te kunnen onderhouden.”

Vrouwen grossieren altijd in schuldgevoel. Had jij daar ook last van?

“Ik was geen ideale moeder, maar dat had meer te maken met mijn liefdesleven dan met mijn werk.”

Over de mannen in haar leven is Hedy d’Ancona altijd open geweest. Lang verhaal kort: ze trouwde met psychiater Guus de Boer, kreeg ook een relatie met regisseur/presentator Berend Boudewijn, scheidde van De Boer toen ze verliefd werd op PvdA-politicus Ed van Thijn en verliet hem toen Berend Boudewijn weer ten tonele verscheen. Na enige tijd verliet hij Hedy voor Martine Bijl. “Een koekje van eigen deeg,” zegt ze daarover. “Ik was licht ontvlambaar en kennelijk snel verveeld. Maar het waren stuk voor stuk leuke mannen en ik heb veel van ze geleerd. Maar dat gedoe met verschillende partners is voor kinderen natuurlijk niet ideaal, al hebben ze mij nooit iets verweten. En het zijn gelukkig toch heel leuke mensen geworden. Aan aandacht zijn ze niets tekortgekomen, maar aan tijd wel, denk ik. In de documentaire hoor je mijn dochter met zo’n eigenwijs kinderstemmetje zeggen: ‘Maar áls ze thuis was, dan was ze er ook wel echt, hoor.’ Ze lacht: “Kreeg ik toch nog een positieve recensie.”

Aan Hedy’s zes jaar durende single bestaan kwam een einde toen kunstenaar Aat (‘Aatje’) Veldhoen haar vroeg om te komen poseren. De bliksem sloeg meteen in. Tot Veldhoens dood in 2018 bleven ze bij elkaar, 22 jaar lang.

Wat weet je nu over de liefde wat je destijds niet wist?

“Dat deze laatste liefde zo veel makkelijker houdbaar was door onze leeftijd. Ik was 59 en hij 61. Als je elkaar dan eeuwige trouw belooft, duurt die eeuwigheid betrekkelijk kort. Dat is wel iets anders dan mijn eerste huwelijk toen ik 21 jaar was. Er zijn geen kleine kinderen, er is geen gezin dat als een bedrijf moet worden gerund waardoor je tegen bedtijd doodmoe bent. Je hebt ook niet meer de behoefte om elkaar te veranderen, omdat je uit ervaring weet dat dat toch niet lukt. Je neemt het hele pakket of je begint er niet aan. Dat helpt ook. Er is alle tijd en ruimte voor oprechte aandacht en intimiteit. Je houdt het dus gemakkelijker vol door de aanwezigheid van condities die je niet hebt als je jong bent.”

Wat was er zo bijzonder aan hem?

“Zijn passie voor de kunst vond ik zo mooi. Elke ochtend ging hij heel gedisciplineerd aan het werk. Aatje hield echt van vrouwen. Dan keek hij naar mij en zei bijvoorbeeld: ‘Dat andere vest staat je beter.’ Of: ‘Doe eens een kettinkje om.’ Die aandacht voor mijn uiterlijk vond ik leuk. Het was ook bijzonder dat hij altijd verliefd bleef. Hij was een romanticus, kocht elke week een mooi ingepakte roos voor me bij de bloemenstal. Schattig vond ik dat. We belden veel: waar ben je? Kom je gauw? Hij was heel extravert en vrolijk. Ik was zo dol op die man.”

De twee woonden gedeeltelijk samen. Hedy fietste elke namiddag naar zijn huis, waar ze een glas wijn dronken, samen aten en sliepen. De volgende ochtend fietste ze weer terug naar haar eigen huis. En dan vulden ze de dag met hun eigen bezigheden. Na zeven jaar samen kreeg Veldhoen zijn eerste herseninfarct. Het tweede, dat hem fataal werd, veertien jaar later.

Hedy’s favorieten

• Televisieprogramma: “De tv-serie met Jeroen Krabbé waarin hij over het leven van een kunstenaar vertelt, zoals onlangs over Frida Kahlo.”
• Vakantieland: “Italië, daar heb ik al 54 jaar een huisje.”
• Sleutelwoord: “Zelfbeschikking.”
• Muziek: “Vooral klassiek, maar ik houd ook van grootheden als Bob Dylan, Aretha Franklin en The Beatles.”
• Schrijver: “Ann Tyler. Haar manier van vertellen is zo goed en geestig. Haar laatste roman, Franse vlecht, ging mee naar Italië.”

Je bent nu vier jaar zonder hem. Wat mis je het meest?

“De warmte van een relatie. Het idee dat er altijd iemand op je wacht. Ze wijst op haar oude rode kater die zich op mijn schoot heeft genesteld. Goed, ik heb hem, maar dat is natuurlijk geen vervanging.” Eenzaam is ze beslist niet. “Maar ik ga ook net zo gemakkelijk alleen naar theater, een concert of een museum. Ook ben ik begonnen met pianoles, iets nieuws leren is belangrijk op deze leeftijd. Blijf nieuwsgierig.”

Wat vind je het vervelendst aan deze leeftijd?

“Dat er zo veel mensen dood gaan om je heen. Dat ik zelf nog een beperkte tijd hebt vind ik helemaal niet erg, maar wel dat de politiek – vooral de partijen met een religieuze achtergrond – ons geen zeggenschap wil geven over ons eigen lijf. De euthanasiewet is ontoereikend; ik wil niet dat anderen voor mij beslissen wanneer ik dood kan gaan.”

Dat Hedy zelf ziek is, werd in de lente van dit jaar ontdekt. “Ik ging bijna nooit naar de dokter. Maar ik had het de hele tijd zo ontzettend koud. Er werd een ijzertekort ontdekt, waarvan de oorzaak een tumor bleek te zijn. Paniek voelde ik niet. Kanker op deze leeftijd is geen noodlot. Wel als je nog jong bent. Noodlot is ook worden vermoord door de nazi’s, zoals mijn 36-jarige vader en mijn vierjarige halfzusje. Dan ga ik niet zitten mauwen dat mij dit nu overkomt.

De behandeling heeft ervoor gezorgd dat de tumor is gekrompen, al moet er mogelijk nog een operatie volgen. Ik heb tijdens de behandeling geen dag hoeven schrappen uit mijn agenda – kijk, daar hebben we het werkbeest weer – ik voel me gewoon goed.”

Hoe heb jij je levenseinde geregeld?

“Ik heb zowel aan mijn huisarts als de oncoloog gevraagd: ‘Wie van jullie bepaalt wanneer ik ben uitbehandeld?’ Ze zeiden allebei: ‘Dat bepaal je zelf.’ Of ik het leven voltooid vind, is dus mijn eigen beslissing.”

Angst voor de dood heeft ze niet. “Dan ben je er niet meer. Doodgaan, die stap naar het onbekende, vind ik wel een eng idee. Maar het is zo’n geruststelling om te weten: het kán als ik niet meer wil.” Hoe ze na haar dood zal worden herinnerd vindt Hedy, wars als ze is van borstklopperij, volstrekt onbelangrijk. “Dat ligt anders als je bijvoorbeeld de penicilline hebt ontdekt. Het enige waar ik om geef is de waardering van mijn kinderen en kleinkinderen. Roem is zo relatief. Mijn kleinzoons weten niet eens meer wie Harry Mulisch was.”