Elle van Rijn: ‘Deze levensfase maakt mij kwetsbaar’

Haar gemoedstoestand? Ze moet even over de vraag nadenken. Het was druk thuis, druk op de weg, daardoor was ze wat te laat voor het interview. Ze verontschuldigt zich: “Sorry, ik had gewoon eerder moeten vertrekken. Timing is niet mijn sterkste punt.” Toch heeft ze er zin in. Haar nieuwe roman is af en dat geeft lucht. “Een boek schrijven is intensief. Het voelt voor mij als acteren. Ik kruip in de huid van mijn hoofdpersoon, in dit geval een jonge vrouw die opgroeit in Nederlands-Indië. Ik leef me in, in het personage: hoe denkt ze, hoe beweegt ze, wat voelt ze?”

Dan heb je het acteren niet helemaal losgelaten.

“Dat hoeft ook niet. Het wordt me vaak gevraagd wat ik ben: een acteur of schrijver. Hoewel ik meestal zeg dat ik een creative ben, vind ik mezelf meer een schrijver. Ik vind het belangrijk om autonoom te zijn in mijn werk. Dat ben ik als schrijver. Voor acteren ben ik afhankelijk van anderen. Ik moet afwachten of ik word gekozen voor een rol. Dat is niks voor mij. Ik ben er ook te ongedurig voor, ik wil bezig zijn. Bovendien vind ik de herhaling van een theatervoorstelling niet fijn. Avond aan avond hetzelfde spelen vind ik niet leuk. Maar mijn rollen speel ik dus nog wel. Door me in te leven in de persoon over wie ik schrijf. Schrijven geeft me ook de mogelijkheid om me eindeloos te verdiepen in andere werelden, levens en tijden.”

Schreef je als kind al?

“Ik was zo’n meisje dat een dagboek bij wilde houden, maar het dan nooit volhield. Ik wist wel dat ik verhalen wilde vertellen. Daarom schreef ik me in voor de School voor Journalistiek. Toen ik werd uitgeloot ben ik naar de toneelschool gegaan. Ik zie dat niet als een tweede keuze. Het was voor mij ook een manier om een verhaal te vertellen. Ik denk overigens dat wat ik ook had gedaan, ik toch bij schrijven was uitgekomen. Ik wil weten wat mensen drijft, begrijpen hoe iemand in elkaar zit.”

Wat trok je aan in het verhaal van Mary, de hoofdpersoon uit je boek?

“Ik werd benaderd door haar zoon die vroeg of ik het verhaal van zijn moeder wilde schrijven. Ik twijfelde aanvankelijk, er is al veel over Nederlands-Indië geschreven. Aan de andere kant is de geschiedenis ook vervlochten in mijn leven. Ik heb Indische kinderen. De vader van mijn twee jongste dochters, we zijn niet meer samen, is Indonesisch. De twijfel was er ook omdat zijn moeder, schrijfster Marion Bloem, veel romans over haar Indische achtergrond heeft geschreven. Het hoorde voor mijn gevoel een beetje bij die kant van de familie.”

Wat triggerde je om het dan toch te schrijven?

“De geschiedenis van Nederlands-Indië is complex. Alleen al de terminologie van de inwoners in die tijd: inheemsen, inlanders, Indische Nederlanders, Indo-Europeanen, totok Belanda’s. Er zijn veel boeken geschreven, veel dagboeken uitgegeven en getuigenverhalen opgetekend over Nederlands-Indië. Toch heb ik nog niet veel gelezen over hoe die periode was voor een Nederlands meisje dat daar wordt geboren en dat land als haar thuis ziet. Mary, in mijn roman heet ze overigens Rosa, is een meisje met allerlei privileges. Ze is de kleindochter van de gouverneur-generaal van Atjeh. Langzaam komt ze erachter dat het helemaal niet logisch is dat de verhoudingen zo zijn. Als ze in de oorlog in een jappenkamp terechtkomt, moet ze daar vechten om te overleven. Dan zijn de verhoudingen ineens omgedraaid. Haar verhaal laat heel goed zien wat de effecten van oorlog zijn.”

Je hebt Mary ook ontmoet.

“Ze was 95 toen ik haar voor het eerst ontmoette. Een lieve, scherpe vrouw. We hadden een klik, wat natuurlijk een voorwaarde is om samen te gaan werken. Ik vond het mooi dat ze mij het vertrouwen gaf om haar verhaal te vertellen. Ik heb haar dagboeken en brieven gelezen en ben eindeloos vaak bij haar thuis geweest. Ze had een bepaalde drive om haar verhaal te vertellen. Toen ze dat had gedaan en ik ging schrijven, zei ze: ‘Nu wil ik eigenlijk wel slapen.’ En dat bedoelde ze letterlijk. Ze was ondertussen 96 jaar en heel moe. Ze was al eerder begonnen met de euthanasieprocedure. Ze wilde niet hulpbehoevend zijn, dat paste ook helemaal niet bij haar. Het is mooi dat je de keuze hebt om je leven te eindigen als het voltooid voelt.”

Heb je het idee dat je boek actueel is? Er is ook nu een oorlog gaande die gebaseerd is op expansiedrift, net zoals destijds in Nederlands-Indië.

“Toen ik begon met het boek was er nog geen oorlog in Oekraïne, de actualiteit heeft me ingehaald. Wat ik met mijn boek wil laten zien is wat voor leed oorlog tussen en onder de mensen oplevert. Het aantal burgerslachtoffers in oorlogen is vele malen groter dan militaire slachtoffers. En dat zien we in Oekraïne nu ook.”

Je hebt twee vrouwen, een moeder en dochter, uit Oekraïne opgevangen.

(na een stilte) “Bij een vriendinnetje van mijn jongste dochter Katelijne werden Oekraïners opgevangen via een burgerinitiatief. Ik vond het eerlijk gezegd een ingewikkeld vraagstuk. Je weet niet wie je in huis krijgt. Mijn twee jongste dochters wonen thuis, net zoals de jongste zoon van mijn man Nicola. Zij krijgen er ook mee te maken. Maar dit burgerinitiatief was heel mooi, mensen werden echt gematcht. Wij wilden bijvoorbeeld graag iemand met oudere kinderen, omdat dat beter bij ons gezin past. Uiteindelijk hebben we de afgelopen drieënhalve maand een moeder en dochter opgevangen. Inmiddels wonen ze in Tilburg, omdat de dochter daar is aangenomen op het conservatorium. Superknap van haar!”

“Weet je, soms word ik weleens somber van alles wat er in de wereld gebeurt, maar er is óók een bereidwilligheid van mensen om anderen te helpen. En natuurlijk had dit ook impact op ons leven. De vrouwen die wij opvingen waren bang en verscheurd door verdriet. Veel familie is achtergebleven. Door hen realiseerden we ons ook meer, dat niet iedereen de kans heeft om te vluchten, zoals een andere Oekraïense die we hebben ontmoet. Zij heeft haar man en moeder achter moeten laten. De grootmoeder had gezegd… (dan geëmotioneerd) Sorry, ik schiet er helemaal van vol. ‘Ga je kinderen in veiligheid brengen,’ zei ze. Die vrouw wilde dat niet, maar ze moest van haar moeder. Nu is ze hier, met haar kinderen en een enorme bak verdriet. Pfff, ik kan me niet eens voorstellen dat mijn moeder zegt: ik kan niet weg, maar jij moet gaan met de kinderen. Ik ben me extra bewust hoeveel geluk je hebt in je leven als alles goed gaat. Dat is nooit vanzelfsprekend.”

Je vader heeft onlangs een openhartoperatie gehad, hoe gaat het met hem?

“Gelukkig weer beter. Hij is bijna tachtig en dan is zo’n operatie best zwaar. Het was natuurlijk schrikken. Ik heb mijn ouders altijd om me heen gehad en ineens realiseer ik me dat ze er een keer niet meer zullen zijn. Deze levensfase maakt hen kwetsbaar, en daardoor mij ook.”

Heb je afscheid genomen toen je vader werd geopereerd?

“Eigenlijk niet. Dat het een ingrijpende operatie was, wist ik natuurlijk wel, maar ik heb dat toch een beetje verdrongen. Anderhalf uur na de operatie belde mijn moeder om te zeggen dat mijn vader veel bloed had verloren en ze hem niet stabiel kregen. Toen ben ik meteen naar het ziekenhuis in Brabant, waar zij wonen, gereden met mijn zoon. De weg ernaartoe raakte ik overmand door verdriet. Ik dacht: het zal toch niet? Gelukkig is hij een taaie en kwam hij er weer helemaal bovenop.”

Uit wat voor gezin kom je?

“Uit een lief en warm nest. Mijn ouders zijn nog samen en houden veel van elkaar. De intimiteit die je kunt hebben als je al zo lang samen bent, vind ik heel mooi. Zij zijn daarin een voorbeeld. Al heb ik het zelf heel anders gedaan, want ik ben niet meer samen met de vaders van mijn kinderen. Tien jaar geleden ontmoette ik Nicola, met hem ben ik drie jaar geleden getrouwd. Ik heb dus een zogeheten patchworkfamilie. Inmiddels zijn we natuurlijk al lang over die scheidingen heen en kunnen we zonder problemen met onze nieuwe partners en exen bij belangrijke momenten van de kinderen zijn.”

Heb jij een goede band met je eigen vader?

“Ja. En ook met mijn moeder. We zijn een klein en hecht gezin, ik heb nog één broer. Mijn ouders waren, zeker voor het dorp Odiliapeel waar ik ben opgegroeid, heel vrijgevochten. Iedereen ging op zaterdag en zondag naar de kerk, wij bleven thuis. Mijn vader komt uit een groot gezin, hij was een behoorlijk rebels kind. Hij ging in tegen mijn autoritaire opa. Als mijn vader niet naar de kerk ging, of als hij iets anders deed wat mijn opa niet zinde, werd hij met de duimstok geslagen. Mijn vader heeft ons nooit geslagen, en heeft het juist altijd gewaardeerd dat we een eigen mening hadden. De vader van mijn moeder is opgegroeid in een café. Hij had een bandje met zijn dochters, waaronder dus mijn moeder. Mijn opa speelde drum, mijn moeder en haar zussen banjo en ukelele. Ze traden op, op feesten en partijen. Ik ben opgegroeid met muziek, al speel ik zelf, helaas, geen instrument. Mijn ouders spelen nog steeds vaak gitaar. Wacht, ik laat je een leuke video zien, van mijn vader waarin hij samen met mijn moeder gitaar voor ons speelt en zingt. Die is gemaakt vlak voordat hij werd geopereerd.”

Ze pakt een telefoon, scrolt door foto’s en video’s. “Kijk, hier is het. Mooi hè? En kijk, dit is mijn jongste dochter die zelf een kast in elkaar heeft gezet. Die is net zo handig en creatief als mijn vader. Die liep al toen ze twee was met een schroevendraaier rond. Mijn vader was zelf een bank aan het maken en voor de operatie zei hij tegen mijn moeder: ‘Ik kom wel terug hoor, want ik moet die bank afmaken.’ Of mijn man handig is? Ja, die kan ook heel goed klussen.”

Jouw man is Italiaans, is daar wonen een optie?

“Er wonen nu nog drie kinderen bij ons thuis, zijn jongste zoon en mijn twee jongste dochters. Maar als iedereen is uitgevlogen, gaan we misschien wel naar Italië. Zijn ouders wonen daar en die worden natuurlijk ook ouder. Of dat dan permanent is, weet ik niet, maar we zullen er wel vaker zijn. Zijn ouders wonen in de buurt van Milaan, en ik denk dat wij dan in Como neerstrijken. Een mooie stad aan het meer en een fijne plek om te zijn.”

Hoe is je Italiaans?

“Va bene. Als ik daar zonder Nicola op stap ga en verdwaal, kan ik heel goed de weg terug vragen.”

Winnen

Terug naar Insulinde is het verhaal van Rosa die in 1925 wordt geboren op Java in een familie die al decennialang in Nederlands-Indië woont. Als haar moeder ziek wordt en haar ouders gaan scheiden wordt ze achtergelaten bij haar tante en gaat ze uiteindelijk naar Nederland. Daar wil ze maar één ding: terug naar haar thuisland, daar waar haar gelukkige kinderjaren liggen. Maar eenmaal terug in de kolonie breekt de oorlog uit en komt ze in een Japans interneringskamp terecht.

Margriet geeft 5x Terug naar Insulinde weg. Ga naar margriet.nl/winnen en maak kans.