Akram: ‘Ik streed voor gelijkheid en werd opgepakt. In de gevangenis werd ik eenzaam opgesloten en kreeg ik klappen’

“Ik was een tiener toen ik in 1979 de straat op ging om te demonstreren tegen het bewind van de sjah. Later demonstreerde ik tegen het regime van zijn opvolger, Ayatollah Khomeini. Net als de jonge Iraanse vrouwen die nu op de barricades staan, wilde ik ook geen hoofddoek dragen. Net als zij wilde ik dat mensen in Iran een normaal leven konden leiden en konden zeggen wat ze dachten.”

Teheran

“Ik ben opgegroeid in een kleine stad in West-Iran. Wij waren thuis met twaalf broers en zussen. Het was een warm, gezellig gezin. Mijn ouders leerden ons dat we voor elkaar moesten opkomen. Een van mijn lieve oudere broers verhuisde naar Teheran toen de revolutie tegen de sjah op gang begon te komen. Niet veel later volgde ik hem. Ik mocht bij hem komen wonen en ging in Teheran naar de middelbare school. Ik was zeventien en had grootse plannen. Ik wilde arts worden. Ik interesseerde me voor filosofie en geschiedenis. Ik las over Gandhi, Marx en de Franse Revolutie. Het ideaal van gelijkheid tussen alle mensen sprak me enorm aan. Na schooltijd ging ik met mijn medescholieren demonstreren.”

Strijdbaarder

“Tijdens het bewind van de sjah en zijn geheime dienst waren de mensen niet vrij en bestond er een diepe kloof tussen arm en rijk. Maar toen hij was afgezet, werd de situatie alleen maar slechter. Khomeini vestigde een islamitische dictatuur. Opeens zag je overal op straat vrouwen in een zwarte chador. De huwbare leeftijd voor meisjes ging omlaag naar dertien jaar. Polygamie mocht weer. Vrouwen verloren het recht om een scheiding aan te vragen en op seks buiten het huwelijk stond voortaan steniging. In 1982 werden vrouwen verplicht een hoofddoek te dragen. Wie kritiek had werd opgepakt, gevangengezet en geëxecuteerd.”

Pamfletten

“Ik sloot me aan bij een linkse actiegroep die zich sterk maakte voor armoedebestrijding en gelijkheid. We lazen boeken en maakten wandelingen in de bergen waarbij we onze ideeën bespraken. Het was de mooiste tijd van mijn leven. ’s Avonds, als het donker was, verspreidden we pamfletten. Ik dacht niet aan het gevaar, maar de politie had ons al snel in de gaten. Ik werd gearresteerd en naar een geheime plek gebracht waar ik hard werd geslagen. Na een week kwam ik gelukkig vrij, omdat een van de meisjes rijke ouders had. Ik was door deze ervaring alleen maar strijdbaarder geworden. Ik was verontwaardigd dat het Iraanse regime zo met burgers omging en zette mijn activiteiten gewoon voort.”

Gevangenis

“Niet lang daarna werd ik voor een tweede keer gearresteerd, deze keer omdat ik mijn hoofddoek niet goed droeg. Net als Mahsa Amini, de jonge vrouw die op 22 september 2022 stierf als gevolg van politiegeweld (zie kader, red.). De drie maanden in de gevangenis die daarop volgden waren zwaar. Het was een chaos in die gevangenis en leden van onze organisatie werden geëxecuteerd. Toen ik vrijkwam, besloot ik onder te duiken. Ik vond een plek bij een echtpaar waar ik een tijdlang mocht wonen. Hun zoon was ook politiek actief en had ook in de gevangenis gezeten. We werden verliefd op elkaar en omdat het zo’n moeilijke situatie was, besloten we snel te trouwen.”

Harde klappen

“Ik was 22 toen ik voor de derde keer werd gearresteerd. Deze keer was het echt raak. De rechter zag dat ik net getrouwd was en zei sarcastisch: ‘Ben je hier voor je huwelijksreis gekomen?’ Hij veroordeelde me tot acht jaar cel. Ik kwam terecht in de beruchte Evin-gevangenis, waar nu ook veel jonge mensen zitten omdat ze gedemonstreerd hebben tegen het regime. Net als zij kreeg ik elektrische schokken en harde klappen, op mijn voetzolen en op mijn hoofd. Ik heb jarenlang hoofdpijn gehad. Ik werd ook eenzaam opgesloten. Hoe overleef je dat als jong meisje? Je moet op een gegeven moment een beslissing nemen: ga ik meewerken of houd ik vast aan mijn idealen? Ik dacht: als ik ga meewerken, ben ik niet langer Akram. Dus heb ik vastgehouden aan mijn idealen.”

Solidariteit

“Het leven in de gevangenis was zwaar, maar de vrouwen onderling steunden elkaar waar ze konden. Ik had door de mishandelingen een heel pijnlijke voet en kon niet meer lopen. Een van de vrouwen was fysiotherapeut en hielp me de pijn te verdragen. Een andere vrouw gaf mij Engelse les en dat deed ze heel nauwgezet. Later, toen ik vluchtte, kwam dat goed van pas. Hoe langer ik in de gevangenis zat, hoe sterker ik werd. Mijn karakter is echt gevormd in de gevangenis. Ik leerde daar wat solidariteit betekent. Wij kwamen voor elkaar op en dat is het mooiste wat er is. Wij vormden een hechte groep en we spraken elkaar moed in. De ruimte waar we waren opgesloten was te klein om met zijn allen in te liggen slapen. We sliepen bijna met elkaars voeten in onze monden, maar we accepteerden dat. Samen met een celgenote deed ik ’s ochtends vroeg in de kleine gang naast de cellen yogaoefeningen. Daardoor ontspande ik en nam de pijn in mijn voet langzaam af.”

Alles alleen verwerken

“Toen ik na acht jaar vrijkwam, was mijn moeder overleden en herkende ik mijn nichtjes en neefjes niet. Het was fijn om mijn familieleden weer te omhelzen, ze probeerden me op te vrolijken maar wilden mijn verhaal niet horen. Ik moest alles alleen verwerken. De mensen waren veranderd. Ze hadden het zo zwaar gehad onder de dictatuur. Ik werd zwanger en kreeg een zoon. Toen hij achttien maanden oud was, werden twee van mijn vriendinnen gearresteerd. Dat zette me aan het denken. Ik had in de gevangenis vrouwen met kleine kinderen gezien en dat wilde ik mijn zoon niet aandoen. Daarom besloot ik te vluchten. Het was een moeilijke beslissing, want ik vond eigenlijk dat ik moest blijven. Net als de demonstranten van nu dacht ik: dit is mijn land en ik moet van binnenuit voor verandering vechten. Toch ben ik gegaan. Soms heb ik daar spijt van. Soms ook niet.”

Asielzoekerscentrum

“Ik kwam terecht in Nederland. Mijn man bleef in Iran, hij zou later komen. De eerste tijd werd ik van asielzoekerscentrum naar asielzoekerscentrum gestuurd omdat ze geen goede plek hadden voor een moeder met een klein kind. Uiteindelijk kreeg ik een woning toegewezen en daar woon ik, dertig jaar later, nog steeds. In het begin had ik veel heimwee naar Iran. Ik kende weinig mensen, maar ik ben niet stil blijven zitten. In het asielzoekerscentrum werd ik vertegenwoordiger van de Iraanse vluchtelingen. We hebben toen veel gedemonstreerd voor onze rechten. Ik leerde Nederlands en deed staatsexamen. Ik weet nog dat ik de examenlocatie niet kon vinden en al te laat was. Een jongen op de fiets redde me. Hij reed me ernaartoe. Ik zou hem graag terug willen zien om hem te bedanken. Het was net een film. Ik deed een opleiding juridische hulpverlening en vond meteen een baan. Later kwam ik terecht bij het Rode Kruis op de afdeling opsporing en ondersteuning. Daar had ik een geweldige tijd met fijne collega’s. Zij waren mijn familie.”

Broers en zussen

“Ik werk nu als maatschappelijk werkster met migranten en vluchtelingen en ik voel me helemaal thuis in Nederland. Ik voel me vrij hier, al zijn er ook in Nederland grenzen aan die vrijheid en zijn mensen hier ook niet allemaal gelijk. Al kun je dat natuurlijk niet vergelijken met de situatie in Iran. Zolang het misdadige regime in Iran aan de macht is, kan ik niet terug naar mijn land. Ik heb vanwege deze situatie weinig contact met mijn familie en dat vind ik erg. Ik mis mijn broers en zussen en zou ze zo graag weer een keer willen zien. Maar aan de andere kant: ik heb hier in Nederland een leven opgebouwd en ik voel me hier thuis.”

Sociale media

“En nu is in Iran weer een revolutie uitgebroken. Ik volg het op de voet. Ik doe wat ik kan, ga naar demonstraties en ben actief voor Amnesty International. Mijn hart breekt als ik berichten lees over moedige jonge demonstranten die in de gevangenis zitten. Want ik weet als geen ander wat hun te wachten staat. De demonstraties doen me denken aan mijn eigen jeugd, maar het is ook heel anders. Wij hadden geen sociale media. Niemand wist wat er met ons gebeurde, terwijl je nu de foto’s van de slachtoffers op Instagram voorbij ziet komen. Wat ook anders is, is dat vrouwen nu vooraan staan. Als ik vroeger in onze actiegroep over vrouwenrechten begon, zeiden de anderen: ‘Dat is niet onze prioriteit.’ Maar voor mij is het altijd een prioriteit geweest, want vrouwen vormen de helft van de bevolking.”

Steun Iraanse vrouwen

“Door de protesten in Iran weten veel mensen nu wat daar gaande is. Mijn vraag aan de Nederlandse vrouwen is: steun de Iraanse vrouwen. Het regime is begonnen met het executeren van demonstranten. Toch blijf ik optimistisch. Als deze protesten geen blijvende verandering teweegbrengen, komen de Iraniërs terug met betere plannen. De nieuwe generatie heeft het regime de oorlog verklaard. Schoolmeisjes roepen: ‘Weg met de dictator.’ Dat vind ik zo mooi om te zien. En wát er ook gebeurt, de vrouwen die nu vooraan staan bij de protesten hebben al een grote stap gezet in hun bevrijding. Die gaan niet meer terug naar hoe het was. Dus ik blijf hoopvol.”

Demonstraties in Iran

Sinds 1989 zijn vrouwen in Iran wettelijk verplicht om een hoofddoek te dragen. Vrouwen die zich daar niet (voldoende) aan houden, worden gearresteerd. Zo werd in september vorig jaar de 22-jarige Mahsa Amini opgepakt omdat zij haar hoofddoek niet correct zou hebben gedragen. Toen bekend werd dat Mahsa was overleden ten gevolge van mishandelingen door de politie, braken overal in Iran felle protesten uit. Inmiddels zijn volgens mensenrechtenorganisaties ruim 19.000 Iraniërs gearresteerd en meer dan 500 demonstranten gedood. Maar de demonstraties gaan door.

Dit artikel komt uit het Digitale Magazine van Margriet. Benieuwd wat er nog meer in staat? Klik hier.