Agnes Jongerius: ‘Als je wilde horen wat moeder van je vond, moest je het je zussen vragen’

“Mijn moeder, Catharina Dekker, komt net als mijn vader uit 1920. Ze schelen maar zes dagen. Toen ze één jaar was, werd ze mijn vaders overbuurmeisje in een straatje in Utrecht. Ze zijn met elkaar opgegroeid. Hun gezinnen waren erg verknoopt met elkaar. Broers en zussen gingen naar dezelfde katholieke school, dezelfde padvinderij, gingen samen op voetbal. In de oorlog verloofden mijn ouders zich.”

Hoger opgeleid

“Het was een gidsenleidster opgevallen dat mijn moeder een goed brein had en zij drong erop aan dat ze moest studeren. Gebruikelijker was geweest dat mijn moeder een dienst ging doen in de huishouding, maar ze mocht mulo doen en werd onderwijzeres. Daarmee was ze objectief gesproken hoger opgeleid dan mijn vader die tuinder was, maar op de dag van haar huwelijk werd mijn moeder ontslagen, zoals dat toen heel gewoon was. Na de oorlog was er geen huisvesting. Voor mijn ouders werd een klein huisje gebouwd aan het huis van opoe Jongerius. Daar woonden ze een tijd en werden de eerste kinderen geboren. Ik ben de jongste van acht. Mijn broers en zussen zeggen dat ik het verwende nest ben, wat ik natuurlijk ten stelligste ontken, hoewel ik het onmiskenbaar was. Bij mij overheerste het gevoel dat iedereen mij achterliet: ik kwam als nakomertje in een huis met zeven broers en zussen. Op mijn tiende woonden ze nog thuis, vier jaar later waren ze allemaal het huis uit.”

1. “Broers en zussen van mijn vader, allemaal op de tuindertruck.”
2. “Tijdens haar laatste reis. Dit was naar Oeganda, waar mijn zus 25 jaar woonde. Kort na thuiskomst werd mijn moeder ziek.”
3. “Trouwfoto van mijn ouders, 1946.”

Grenzeloze dromen

“Haar vroege ontslag had mijn moeder niet verbitterd gemaakt. Wel moet ze hebben gedacht dat haar talenten niet tot hun recht waren gekomen. ‘Je moet niet denken dat ik jullie niet had willen krijgen,’ benadrukte ze altijd. ‘Dat ik alleen maar wilde werken en geen gezin met kinderen wenste.’ Het was de tragiek van haar generatie: vrouwen moesten kiezen tussen blijven werken of bouwen aan een gezin. Als arbeiderskind was het superbijzonder dat ze mulo had mogen doen. Maar mijn moeder had grenzeloze dromen, was daar ook slim genoeg voor. Ergens denk ik dat ze haar ambitie op ons kinderen plakte. In de tijd waarin het nog steeds niet gebruikelijk was dat dochters een vak leerden, nam mijn moeder daar geen genoegen mee en vond dat haar zes meiden voor zichzelf moesten kunnen zorgen. Thuis had mijn vader de zorgzame rol. Het maakte hem niet uit wat zijn kinderen gingen doen in het leven, als we het maar met hart en gevoel deden. Glimmend van trots luisterde hij naar onze verhalen.”

1. “Mijn moeder op de lagere school. Zuster Margriet heeft alles onder controle.”
2. “Jaren tachtig, mijn vader, moeder en ik met kerst.”
3. “1946. Mijn ouders met guitige lachjes op hun verlovingsfoto.”

Veel liefde

“Mijn moeder heeft de ambitie erin gestopt. Als ik thuiskwam met een rapport met zevens, zei zij dat het ook achten hadden kunnen zijn. Waren het negens op mijn rapport, dan zei mijn moeder: ‘Je hoeft heus niet te denken dat je bijzonder bent.’ Zo werd de lat altijd hoger gelegd. Het rare was: als je wilde horen wat je moeder van je vond, moest je het je zussen vragen. Ze heeft nooit tegen mij gezegd dat ze trots op me was, maar zei dat wel over mij tegen mijn zussen en vice versa. Ze bleef overtuigd onderwijzeres en dacht dat het zo beter was. Nooit werd het ene kind voorgetrokken voor het andere. Dat was haar ferme overtuiging. Zoals het ook een ferme overtuiging was dat je kinderen niet sloeg. Haar missie was om te kijken hoe ver haar kinderen het konden brengen in het leven en daarin schuilt heel veel liefde. Het maakte de combinatie tussen mijn zorgzame vader en strengere moeder niet eens zo slecht. Ik heb het idee dat we er alle acht vrij goed zijn uitgekomen. De keren dat ik tegen mijn vader iets opmerkte over het strenge van mijn moeder zei hij dat ik moeder niet moest teleurstellen of aan het huilen moest maken. Zij steunden elkaar altijd.”

1. “Ma zelf voor de klas. Ze moet hier hoogstens 22 jaar zijn geweest.”
2. “Marijke, Ineke, Liesbeth, mijn moeder en ik in Parijs.”

Voor altijd samen

“Die onverwoestbare steun aan elkaar kent een heel romantisch maar tragisch einde. Na een beroerte kwam mijn vader wegens dementie in een verpleeghuis terecht. Elke dag ging mijn moeder bij hem op bezoek en dat ging al een jaar zo, toen mijn moeder te horen kreeg dat ze kanker had. We zijn het mijn vader gaan vertellen, ook dat mijn moeder niet behandeld wenste te worden, en daarop is mijn vader gestopt met eten, drinken en het innemen van zijn medicijnen. Daarmee gunde hij mijn moeder de eer om hem te kunnen begraven. Ik ben met mijn moeder kleren gaan kopen voor de begrafenis van mijn vader, maar impliciet en zonder het hardop te zeggen, zocht ze op dat moment de kleding uit die ze zelf zou dragen in de kist. Mijn moeder heeft op de begrafenis van mijn vader afscheid kunnen nemen van een heleboel mensen en tweeënhalve week na zijn dood overleed ook zij. In mijn geheugen is het één rouwproces, één begrafenis. Mijn ouders waren zo met elkaar verbonden. Ergens is het mooi dat ze niet lang daarna herenigd waren. Zo moest het voor mijn ouders zijn. Voor altijd samen.”

1. “Met haar dochters. Die met de rode sokken ben ik.”
2. “La mère Catharine in Parijs.”