PREMIUM
Het gevaar van te veel drinken tijdens de feestdagen
Onder een grote groep 55-plussers is drinken de normaalste zaak van de wereld. En wie wil stoppen of minderen met alcohol, stuit op betutteling. Hoe moet dat nou met de feestdagen in het vooruitzicht?
- Rob Bovens is coördinator Academische Werkplaats Verslaving Tranzo Wetenschappelijk Centrum Zorg en Welzijn Tilburg University.
- Daniëlle Schoonbrood is ouderenpsychiater bij de alcoholpoli 60+ van Arkin.
Volgens cijfers van het Trimbos-instituut heeft minstens 5% van de 55-plussers een drankprobleem. Er blijkt ook relatief meer sprake van bingedrinken onder ouderen.
Rob Bovens: “55-plussers hebben relatief meer tijd en geld. De hypotheek is afbetaald, de kinderen staan op eigen benen, het werkzame leven is (deels) achter de rug. De tijd van het ‘grote genieten’ is aangebroken en daar hoort een drankje bij. Althans, dat is de vaak de gedachte bij deze generatie babyboomers. Zij hebben als eersten van de welvaart geprofiteerd, gingen met de caravan naar zuidelijke landen, zagen daar dat de wijn op tafel stond en namen dat gebruik mee naar huis. Zo is het ‘wijntje aan tafel’ een gewoonte geworden.”
Waarom moeten ouderen oppassen met alcohol?
“De vet-vochtverhouding en hormoonhuishouding veranderen als je ouder wordt. Daardoor vermindert de alcoholtolerantie. Daarnaast werken lever en nieren minder efficiënt. Een drankje komt harder en sneller aan, zonder dat het meteen wordt opgemerkt. Er zijn veel alcoholgerelateerde valincidenten die leiden tot ziekenhuisopname. Vallen is een belangrijke doodsoorzaak onder ouderen. 75-plussers gebruiken vijfmaal zo veel geneesmiddelen als gemiddeld en medicijnen en alcohol laten zich eigenlijk niet combineren. Er is sprake van een grote groep probleemdrinkers. Op oudere leeftijd vinden er ingrijpende levensgebeurtenissen plaats: de gezondheid loopt terug, er vallen mensen weg. Als je dan al gewend bent om regelmatig te drinken zijn dat de triggers om méér te gaan drinken.”
Waar blijft de hulpverlening?
“Ouderen met een drankprobleem komen relatief laat in een hulptraject terecht. Ouderen hebben de neiging zich niets te laten vertellen: ‘Laat me toch, ik heb dat glaasje verdiend.’ Bovendien wordt er in hun sociale kring vaak hetzelfde over gedacht, waardoor een eventueel drank-probleem niet snel wordt onderkend. En als ouderen bij artsen komen met een gezondheidsprobleem – vermoeidheid, slaapproblemen, depressiviteit of wegens een valincident – wordt er onvoldoende naar een eventueel onderliggend drankprobleem gekeken. Het Samenwerkingsverband Vroegsignalering Alcoholproblematiek wil daar iets aan doen door het praten over alcohol in de spreekkamer te stimuleren.”
Dit is problematisch…
- Ik begin te drinken en kan niet meer stoppen.
- Ik breng mezelf of anderen in de problemen.
- Doordat ik problemen heb ga ik drinken. Als een vorm van zelfmedicatie.
Alcohol & medicijnen
De meeste medicijnen worden, net als alcohol, door de lever afgebroken. Dit vormt een extra belasting voor de lever. Slaap- en kalmeringsmiddelen, antidepressiva: alcohol doet de verdovende werking toenemen. Hierdoor daalt de concentratie, neemt de controle over bewegingen af en is er kans op duizeligheid en evenwichtsstoornissen. De werking van bloeddrukverlagende en -verhogende medicatie wordt door het drinken van alcohol verstoord. Alcohol kan tot een snelle bloedsuikerstijging leiden.
Bron: Leids Universitair Medisch Centrum.
Helpen met minderen
In Nederland wordt er bij zo’n beetje alle sociale gelegenheden (veel) gedronken. Bovens: “Men praat er niet graag over om geen spelbreker te zijn. En je er iets over zegt, wordt het als betutteling ervaren. Om het taboeonderwerp te doorbreken zijn er initiatieven als IkPas, waar je hulp kunt krijgen om je alcoholinname te matigen. In Nederland wordt Dry January ook door IkPas georganiseerd. Steeds meer Nederlanders bouwen een alcoholvrije maand in, waardoor het normaler wordt om te zeggen: ik drink niet.”
Een handig steuntje in de rug om alcohol te minderen is de app IkPas. Deze houdt bij hoeveel dagen je al geen alcohol drinkt. Ook de Maxx-app helpt je bij het minderen of stoppen met alcohol.
Wat is veel?
Vroeger was het advies voor mannen: drie glazen maximaal. Voor vrouwen waren dat er een à twee. De Gezondheidsraad is daarvan afgestapt. Tegenwoordig is het advies: niet drinken, maar zeker niet meer dan een glas per dag. Dit advies geldt voor zowel mannen als vrouwen.
‘Oudere drinkers zijn vaak thuisdrinkers’
Danielle Schoonbrood is ouderenpsychiater bij de alcoholpoli 60+ van Arkin.
“Bij psychische klachten als angst en depressie is alcoholgebruik niet zelden in het spel. Sociale drinkers gaan geleidelijk aan overmatig drinken, vaak om negatieve emoties als stress en eenzaamheid tegen te gaan die kunnen optreden bij de nieuwe levensfase van ouder zijn. Vervolgens verliezen ze de controle over hun drinkgedrag. De ervaring is dat oudere problematische drinkers vaak thuisdrinkers zijn. Een 75-jarige vrouw die onder mijn behandeling is, zag bijvoorbeeld enorm op tegen een familiereünie. Ze dronk geen alcohol op de reünie zelf, maar toen ze thuiskwam, dronk ze een hele fles leeg als een soort beloning voor het feit dat ze de sociale stress had doorstaan. Er heerst veel schaamte over het alcoholgebruik zelf, maar ook over de eenzaamheid en het ouder worden. Deze generatie is opgevoed met het idee dat je je vuile was niet buiten moet hangen. In onderzoek kwam naar voren dat het gemiddeld achttien jaar duurt voordat er hulp wordt gezocht. Hulpverleners hebben nogal eens de instelling: ze hebben al een beperkter leven omdat ze ouder zijn, dan willen we hun glaasje óók niet nog eens afpakken. Zo wordt het probleem vaak onderschat. Vaak zijn oudere probleemdrinkers zelf niet op de hoogte van de schadelijke effecten van alcohol. Minderen, of liefst stoppen, kan het verschil uitmaken tussen thuis blijven wonen of naar een verpleeghuis moeten. Het vingertje heffen en zeggen: ‘U moet niet meer drinken’ is echter een dooddoener. Het werkt beter om het alcoholgebruik mee te nemen in de informatievoorziening omtrent de algehele levensstijl. Denk je: misschien drink ik wel te veel, ga dan in gesprek met de huisarts. Als je dat niet wilt of durft, kun je je ook wenden tot Moti55. Deze organisatie helpt je met minderen of stoppen. De gesprekken zijn gratis en, als je wilt, anoniem.”
Ahhh, drink toch een glaasje mee!
Wat doe je met het kerstdiner of oud en nieuw waarbij er sprake kan zijn van groepsdruk?
- Bedenk van tevoren wat je als alternatief gaat drinken.
- Bereid je ‘weerwoord’ voor, zodat je op het moment suprême niet met een mond vol tanden staat.
- Neem iemand uit ‘de groep’ in vertrouwenen vraag hem of haar je te steunen.
- Geef vóór het samenzijn aan dat je geen alcohol drinkt. Dat scheelt ‘discussies’.
- Onthoud dat niemand je kan vertellen wat je wel of niet moet doen.
Bron: IkPas.
Noor (68):
“Nadat ik met een burn-out een halfjaar thuis had gezeten, moest ik re-integreren. Ik kon mijn laptop nog niet eens openklappen zonder dat het angstzweet me uitbrak. Hoe moest dit verder? Ik was nog drie jaar verwijderd van mijn pensioen en die periode kon ik financieel niet zelfstandig overbruggen. Mijn jongste zoon woonde door omstandigheden weer thuis. Hij was gestopt met studeren en zat de hele dag in zijn kamer te gamen. Ik kon op geen enkele manier tot hem doordringen. Ik zat slecht in mijn vel, voelde me nutteloos en eenzaam. Ik dronk altijd graag een wijntje, maar de kurk ging vanaf dat moment vroeger van de fles. In mijn sociale kring is het normaal dat er wordt gedronken. ‘Ah, nog eentje!’ En daar ging ik dan.
Naarmate mijn privésituatie verbeterde – ik kon met een regeling vroeger stoppen met werken – begon het drinken me tegen te staan. Met behulp van een app waarin je bijhoudt hoeveel en wanneer je drinkt, kreeg ik beter grip op mijn alcoholinname. Helaas werd daar door mijn vriendinnen lacherig over gedaan: ‘Wat maken die paar wijntjes nou uit,’ zeiden ze. Wat dat betreft zie ik op tegen het vriendendiner met kerst. Ik wil echt niet meer zo veel drinken, maar het wordt een hele dobber om nee te zeggen. Ik zit ermee in mijn maag.”
Marga* (72):
“Zo nu en dan had ik relaties die een paar jaar duurden. Na mijn vijftigste niet meer. Prima vond ik mijn alleen-zijn. Dat ik Johan bij een concert tegen het lijf zou lopen, had ik niet zien aankomen. In de rij voor het pauzedrankje maakten we een praatje. En nu wonen we alweer zes jaar samen. Er zijn geen kinderen om iets aan na te laten. We genieten intens van ons samenzijn, in grote financiële vrijheid. ‘Mens, geníét!’ zegt Johan als ik mijn wenkbrauwen optrek wanneer hij in een restaurant een tweede fles laat aanrukken.
Maar ik merk dat mijn lichaam slechter reageert op drank. Ik slaap minder goed en word wat kortademig. Gemiddeld drink ik zo’n zestien wijntjes per week. Dat valt mee, zegt Johan. Hij drinkt wekelijks rond de dertig wijntjes, soms een cognacje. Dat ik niet met mijn eigen naam in Margriet wil, zegt iets over het taboe dat op drinken ligt. Mensen hoeven het niet van mij te weten. Ik houd goed in de gaten dat Johans inname niet uit de klauwen loopt. Maar daar is het eigenlijk al te laat voor. Johan krijgt moeite met zijn mobiliteit en laatst is hij ’s avonds bijna gevallen. Ik wil niet op zondagavond naar de spoedeisende hulp met een man die zijn pols, of erger, heeft gebroken. Ik heb Johan laat in mijn leven gekregen en wil ’m nog lang fit en gezond bij me houden.”
*Namen en sommige herkenbare situaties zijn vanwege privacyredenen gefingeerd.
Hoe heet je ook alweer...?
Bij drie eenheden alcohol per dag treedt er al schade op aan de hersenen. Als je geheugen al wat minder wordt, gaat je geheugen door alcohol geheid sneller achteruit. Schoonbrood: “Met name de executieve functies nemen af: overzicht en plannen wordt minder, je kunt moeilijker ‘je hoofd erbij houden’. Je hebt minder goed door dat je dingen niet goed inschat en bent ook minder in staat je fouten te herstellen. Bij het syndroom van Korsakov, dat kan optreden bij langdurig ernstig alcoholgebruik en slecht eten, is het kortetermijngeheugen heel slecht. Dat komt door een tekort aan vitamine B1 dat schade geeft aan de zenuwcellen in de hersenen.
Overmatig drinken doet de kleine hersenen aan: daardoor worden oudere mensen minder mobiel en gaan slechter lopen. Als je stopt met drinken, wordt het volume van de hersenen wel weer wat groter. Schade aan de hersenen door drinken is dus voor een deel omkeerbaar. Maar hoe jonger je stopt, hoe beter.”
Pimpelen 0.0
Het wordt steeds gangbaarder om alcoholvrije dranken te drinken. Vooral alcoholvrije wijn is in opkomst bij slijterijen en supermarkten. Daarvan zijn Nederlanders 37 procent meer gaan drinken. Alcoholvrij bier is volgens kenners bijna niet meer van ‘echt’ te onderscheiden en – mede daardoor? – flink in opmars. Eén op de veertien biertjes die in Nederland worden gedronken is alcoholvrij.
Wat dacht je van tomatensap met basilicum, met een scheutje tabasco natuurlijk! Of homemade vlierbloesemlimonade. En het is heerlijk pimpelen met pompelmoes. Kijk op ikpas.nl voor de lekkerste (mocktail)dranktips.
Eenzame kerst
Volgens Danielle Schoonbrood is het grootste probleem rond alcohol en de feestdagen niet zozeer de groepsdruk om ‘gezellig mee te drinken’. “Het probleem zit ’m erin dat ouderen vaak alleen zijn tijdens de feestdagen. Mensen met een alcoholprobleem trekken zich nog meer terug uit schaamtegevoel. Het is belangrijk om uit je isolement te stappen: dwing jezelf afspraken te maken. En spreek met jezelf iets af over je alcoholgebruik, zo van: ‘Áls ik drink, dan niet meer dan twee glazen.’”
