Dit is waarom slachtoffers van seksueel misbruik hun verhaal vaak niet (meteen) doen

Ook vertellen we je wat seksueel grensoverschrijdend gedrag nou eigenlijk inhoudt en hoe mensen in de omgeving van slachtoffers reageren.

Wat is seksueel grensoverschrijdend gedrag?

Uit de Prevalentiemonitor Huiselijk Geweld en Seksueel Geweld, die in opdracht van het WODC uitgevoerd werd door het CBS in 2020, bleek dat in Nederland 1,6 miljoen 16-plussers slachtoffer werden van seksueel geweld, binnen of buiten de huiselijke kring. Voor 185 duizend personen ging het hierbij om iets dat structureel voorkomt.

Maar waar hebben we het over als we de term seksueel grensoverschrijdend gedrag of seksueel geweld gebruiken? Volgens Rutgers, het expertisecentrum seksualiteit, gaat het om ongewenst seksueel contact in allerlei vormen, zoals aanrakingen, seks via de webcam of verkrachting. Hierbij kan het gaan om:

• Experimenteel gedrag van jongeren dat uit de hand loopt
• Seks met iemand die dronken is en geen toestemming kan geven
• Seks waarbij iemand gedwongen wordt met fysiek geweld of bedreiging
• Seks met een kind

Praten over seksueel geweld

Mensen die te maken krijgen met seksueel geweld, praten hier vaak niet over of vertellen pas veel later over hun ervaringen. Dit kan soms een paar maanden tot zelfs jaren duren. Iva Bicanic deed promotieonderzoek naar disclosure (het onthullen van ervaringen over seksueel misbruik) en ontdekte dat meisjes in de leeftijdscategorie tussen de 12 en 25 jaar, die één keer in hun leven een verkrachting mee hebben gemaakt, er gemiddeld 21 weken over doen voordat ze hun verhaal vertellen. Maar hoe dichter de pleger bij het slachtoffer staat en hoe langer het misbruik aanhoudt, des te langer het duurt voordat iemand erover wil praten.

Waarom durven slachtoffers hun verhaal niet te doen

Voor slachtoffers zijn er verschillende redenen waarom zij hun verhaal niet (durven) te doen. Zo vertelt Iva dat slachtoffers het eerst aan zichzelf moeten vertellen, voordat zij het met de buitenwereld kunnen delen. “Maar vaak is dat lastig. Ze weten niet zo goed wat ze overkomen is of hebben de neiging om dat wat er gebeurd is kleiner te maken. Of ze zeggen zelfs: het is niet gebeurd. Dit zijn allemaal manieren voor mensen om ermee om te gaan.”

Maar er zijn nog meer redenen waarom slachtoffers lang wachten met het doen van hun verhaal:

• Victim blaming: Als slachtoffers eenmaal zo ver zijn dat ze hun verhaal willen delen, doen ze dat niet voor niets. Ze zoeken hulp bij de worsteling. “Maar helaas krijgt driekwart van de mensen te maken met vervelende reacties. Ze krijgen beschuldigende opmerkingen te horen, waar ze helemaal niet op zitten te wachten.”
• Dreigementen: Plegers gebruiken pressiemethodes om de slachtoffers stil te houden. “Een van de meestgebruikte is dreigen. Ze zeggen bijvoorbeeld: ‘als je het vertelt, dan maak ik je af of pleeg ik zelfmoord’. En bij kinderen worden ook dreigementen als: ‘als je het vertelt gaan papa en mama scheiden of moeten jij en ik naar de gevangenis’. Het zijn allemaal varianten, die slachtoffers geloven. En dat is ook niet zo gek. Jij denkt: die persoon kan alles doen en maken.”
• Inspelen op gevoel: Lang niet altijd gebruiken plegers de doortastende manieren zoals hierboven. Vaker gaan ze een stuk subtieler te werk. “Dan zeggen ze: jij wilde dit ook, dit is iets van ons samen, wat wij hebben is heel speciaal en heeft niemand anders. En trouwens: jij komt altijd naar mij toe, dus je vindt het ook wel leuk. Op die manier probeert de pleger de ander zich verantwoordelijk te laten voelen voor de seks en wat er gebeurd is. Vaak gaan slachtoffers daardoor denken: het is ook mijn schuld. En dat is natuurlijk niet zo, degene die over de grens gaat is verantwoordelijk.”
• Schaamte: Een andere reden dat mensen die te maken krijgen met seksueel geweld hier niets over zeggen, is schaamte. “Heel veel mensen, met name kinderen, denken: het zal wel aan mij liggen. En ze zijn ook bang om familieleden of bekenden af te vallen.” Ze schamen zich voor wat er gebeurd is en houden daarom hun mond.
• Loyaliteit: Veel slachtoffers voelen een zekere loyaliteit tegenover de pleger. “In 85 procent van de gevallen is het iemand die ze goed kennen, dus daar heb je ook goede of mooie herinneringen aan die je misschien helemaal niet kwijt wilt. Slachtoffers weten dat alles verandert als ze het vertellen en dat willen ze lang niet altijd. Ze willen niet dat familiebanden veranderen of dat iemand straf krijgt.”

Reacties uit de omgeving

Dat mensen bang zijn voor de reacties uit hun omgeving, komt doordat victim blaming vaak voorkomt. “Als mensen het vertellen krijgen ze soms een positieve reactie”, zegt Iva. “Dan worden ze gesteund en geloofd en krijgen ze hulp bij het zoeken naar goede en professionele hulp. Maar veel vaker komen mensen in pijnlijke situaties terecht. Dierbaren maken dan negatieve opmerkingen, zoals: waarom vertel je het nu pas en waarom deed je dan niks? We denken dat we precies weten wat we zelf zouden doen als het ons overkomt, maar dat is niet in lijn met de realiteit. We denken dat we zouden wegrennen of schoppen, maar in het echt gaat dat niet zo. Je wordt overvallen of hebt te maken met een machtsverhouding en probeert te overleven. Dat doe je door mee te werken of niets te doen. Dat is normaal slachtoffergedrag.”

Geloof in schuld

Dat slachtoffers reageren zoals ze doen, begrijpt Iva wel. “Door de tijd heen zijn ze, mede door de inspanning van de pleger, gaan geloven dat het hun schuld is. Dertig jaar later kunnen ze dat nog steeds zo zien. Ze zeggen dan: ik weet dat het niet zo is, maar ik voel het nog steeds zo.” Ook door de reacties van de omgeving, snapt Iva waarom mensen liever zwijgen. “Mensen beschuldigen slachtoffers en reageren vaak niet steunend. Daarom denken slachtoffers vaak: ik doe gewoon de deksel erop en ga door. Daardoor krijgen ze geen hulp en erkenning en kan het misbruik door blijven gaan of blijvend een impact kan hebben op hun leven. En dat terwijl er effectieve traumabehandeling beschikbaar is, waar iedereen recht op heeft. Ik vind dat iedereen recht heeft op een prettig leven, ook als misbruik hebt meegemaakt. Dus als je professionele hulp nodig hebt voor dat fijne leven, dan moet je die kunnen krijgen.”

Wil je naar aanleiding van de berichtgeving praten over je eigen ervaringen met seksueel grensoverschrijdend gedrag? Neem dan (gratis) vrijblijvend en anoniem contact op met:

• Centrum Seksueel Geweld (0800 – 0188 of via de chat op centrumseksueelgeweld.nl)
• Slachtofferhulp Nederland (0900 – 0101 of via de chat op slachtofferhulp.nl)
• Mind Korrelatie (0900 – 1450 of via de chat op mindkorrelatie.nl)

Bron | Rutgers, WODC