‘Waarom nu nog?’ Dit wil je weten over excuses voor het slavernijverleden

"Het is zo lang geleden, waarom nu dan nog excuses?" Die vraag beantwoorden wij graag voor je, met uitleg van experts.

Nederlands slavernijverleden

Daarvoor gaan we eerst terug naar de zeventiende eeuw. Nederland was het meest welvarende handelsland ter wereld dankzij de handel in goud, suiker, tabak, koffie... en mensen. Nederlanders kochten mannen, vrouwen en kinderen uit West-Afrikaanse landen en vervoerden hen in grote schepen, geboeid, liggend en dicht op elkaar gepropt, in zes weken over zee naar Suriname en De Antillen. Overleefden de mensen de helse tocht, dan moesten ze gedwongen op plantages werken - ook in erbarmelijke omstandigheden. Naar schatting verhandelde Nederland zo'n 600.000 tot slaaf gemaakte mensen. Op 1 juli 1863 schafte Nederland de slavernij officieel af. Maar de gevolgen ervan, zijn anno 2021 nog merkbaar.

Waarom nu excuses voor het slavernijverleden?

We kunnen wel stellen dat anno 2021 niemand het slavernijverleden goedkeurt. En dat is hopelijk nog zacht uitgedrukt: we verafschuwen het, massaal. Maar waarom moeten wij, 158 jaar na de officiële afschaffing van de slavernij, nog excuses aanbieden? Voor veel Surinaamse en Antilliaanse Nederlanders is die vreselijke geschiedenis nog aan de orde van de dag. "We weten dat er sprake is van doorwerking van dat verleden", legt Urwin Vyent, directeur van het Nationaal Instituut Nederlands Slavernijverleden en Erfenis (NiNsee) en nazaat van tot slaaf gemaakte mensen, uit aan RTL Nieuws. "Racisme komt uit die tijd. Achterstellingen, beeldvorming, hoe anderen naar ons kijken maar ook hoe wij naar onszelf kijken." En dat Nederland het slavernijverleden zelfs een tijd lang ontkende, heeft het nog wranger gemaakt. De excuses komen natuurlijk laat, maar hebben anno 2021 nog zo veel betekenis. 'Erkenning, eíndelijk', zo reageren nakomelingen van tot slaaf gemaakten tegen NOS. "Erkenning van de pijn. En waar ik heel blij mee ben, is dat de ontkenning in ons land, in het koninkrijk, niet meer kan."

Verantwoordelijkheid nemen

De Amsterdamse burgemeester Femke Halsema verwoordde de excuses helder in haar toespraak donderdag. Ze deed dat tijdens de viering van Keti Koti: de dag waarop jaarlijks het slavernijverleden wordt herdacht en de afschaffing ervan wordt gevierd. "Geen enkele, nu levende Amsterdammer heeft schuld aan dat verleden. Maar als bestuur nemen wij wel onze verantwoordelijkheid ervoor", zei Halsema bij het Nationaal monument slavernijverleden in Amsterdam. "Dit stadsbestuur staat in een niet onderbroken lijn met het bestuur van haar voorgangers. Ook met die regenten en burgmeesters wier handelen wij verafschuwen. Wij streven naar een rechtvaardige omgang met onze geschiedenis. Verzoening rond een gedeeld verleden maakt ruime voor onze gezamenlijke toekomst. Voor de actieve betrokkenheid van het Amsterdamse stadsbestuur bij het commerciële systeem van koloniale slavernij en de wereldwijde handel in tot slaaf gemaakten, bied ik namens het college van burgemeesters en wethouders excuses aan."

Waarom kwamen die excuses niet eerder?

In plaats van 'waarom nu nog', kun je je ook afvragen 'waarom nu pas'? En waarom biedt tot nu toe alleen Amsterdam excuses aan, en niet de volledige Staat? Met erkenning en excuses van het slavernijverleden, komen ook de nodige consequenties. Zo bestaat de angst dat excuses maken leidt tot rechtszaken en schadeclaims die Nederland veel geld gaan kosten. En dat voor iets wat generaties geleden is gebeurd. "Ik ben zelf historicus, ik heb er om die reden persoonlijk grote aarzeling bij om als huidige generatie, zo ver teruggrijpend in de geschiedenis, excuses te maken voor iets wat toen is gebeurd", zo legde Mark Rutte afgelopen februari uit. Maar in een recent adviesrapport op aanvraag van het ministerie van Binnenlandse Zaken, wordt aanbevolen dat óók de Staat excuses moet maken.

Kans op schadevergoeding nihil

Volgens rechtsfilosoof Wout Veraart hoeft Nederland echter niet bang te zijn voor schadeclaims. De kans dat die betaald moeten worden is volgens hem 'nihil', omdat de zaak 'juridisch enorm complex' en zaken als deze 'verjaard' zijn. "Dat komt omdat het onrecht al lang geleden heeft plaatsgevonden", legde hij eerder al uit aan Het Parool. "Juridisch kun je niet meer aantonen dat een individu op dit moment concrete schade lijdt als een direct gevolg van het verleden van zijn voorouders." Bovendien leidden vergelijkbare rechtszaken in het buitenland volgens Veraart niet tot succes.

Lees ook:

Audrey (50): ‘Het is goed als men zich ook van ‘onderhuids racisme’ bewust wordt’

En nu?

Met de eerste officiële excuses vanuit een Nederlands bestuursorgaan over het slavernijverleden, is er al veel bereikt. Ook Rotterdam maakt binnenkort waarschijnlijk officieel excuses. En als de Staat het adviesrapport opvolgt, komen die excuses mogelijk in 2023. Veel nazaten zien 1873 als het jaartal waarin de slavernij echt ten einde kwam, omdat na de officiële afschaffing in 1863 slaafgemaakten soms nog wel tien jaar moesten doorwerken. In 2023 is dat 150 jaar geleden, een mooi moment.

Geschiedenis boeken onder de loep

Schadeclaims zullen misschien komen, maar volgens experts dus hoogstwaarschijnlijk niet betaald hoeven te worden. Wat mogelijk wel kan volgen, is een investering in een slavernijmuseum én een kritische blik op de inhoud van geschiedenisboeken op scholen. Met een geschiedenis waarin het slavernijverleden lange tijd werd ontkend, kun je je voorstellen dat de berichtgeving erover niet waarheidsgetrouw en/of volledig is. En dat is precies waar nu excuses voor is aangeboden. Ontkenning kan niet meer.

Bron | NOS, RTL Nieuws, Het Parool, NiNsee, Rijksoverheid

Beeld | ANP