Hoogste tijd voor financiële emancipatie

“De map met bankafschriften kon ik nog net vinden, maar voor de rest wist ik niets,” vertelt Anna (68). Toen haar man Johan vier jaar geleden een herseninfarct kreeg, werd zij van de ene op de andere dag verantwoordelijk voor de geldzaken in huis. “Johan regelde sinds we getrouwd zijn alle financiële zaken, zo deed iedereen dat vroeger. Stiekem vond ik dat wel handig, want ik had helemaal geen zin om me te verdiepen in saaie kost als de hypotheek, verzekeringen of pensioen. Ik had weleens meegekeken bij het internetbankieren, maar ik had het zelf nog nooit gedaan. Toen onze dochter mij erbij kwam helpen en vroeg waar ze de Rabo Scanner van papa kon vinden, dacht ik eerst dat ze wilde weten waar de printer stond, haha.”

Niet financieel zelfstandig

Anna schaamt zich een beetje voor haar onwetendheid, maar ze is lang niet de enige vrouw in Nederland die haar man het voortouw laat nemen bij de financiële zaken. Driekwart van de Nederlandse vrouwen vindt het belangrijk om financieel onafhankelijk te zijn, blijkt uit recente cijfers van het CBS. Maar de praktijk ziet er heel anders uit. In 2021 was nog steeds 34 procent van de Nederlandse vrouwen niet financieel zelfstandig, wat neerkomt op 1,6 miljoen vrouwen. Uit cijfers blijkt dat maar liefst 77 procent van alle vrouwen in Nederland de geldzaken, zoals de lijfrenteverzekering, de belastingaangifte of het beheer van het pensioen, overlaat aan hun partner, wat in de huidige tijd een heel hoog percentage is.

“Veel vrouwen zijn onvoldoende op de hoogte van hoe in hun huishouden de geldzaken werken”, zegt Marianne Bruijn, Rabobank-merk­strateeg en auteur van het boek The female fix: Jouw weg naar financiële vrijheid. “In de groep vrouwen van zestig en ouder wordt dat aantal alleen maar groter. Dat is niet zo gek, dat is door de geschiedenis heen zo gegroeid. Tot ver na de Tweede Wereldoorlog was het de norm dat vrouwen ­stopten met werken zodra ze trouwden, waardoor het onmogelijk was om financieel onafhankelijk te zijn van hun man. Tot 1957 mochten vrouwen zelfs niet eens een bankrekening openen, omdat ze voor de wet handelingsonbekwaam waren.”

Vrouwen hielden meestal wel een huishoudboekje bij, met alle inkomsten en uitgaven netjes op een rij. Bruijn: “Ik weet nog dat mijn opa aan het einde van de week zijn loonzakje aan mijn oma gaf en dat zij precies opschreef wat er was binnen­gekomen en wat er die week was uitgegaan. Van de financiën op korte termijn zijn vrouwen zich nog steeds heel bewust: we hebben een hekel aan rood staan, doen minder impulsaankopen dan mannen en letten bij de boodschappen op de prijzen. Maar de financiën voor de lange termijn – verzekeringen, pensioen, belastingen – laten we over aan de man.”

Potjes waar je recht op hebt

Als je het met z’n tweeën financieel goed hebt geregeld en in gemeenschap van goederen bent getrouwd, waardoor vijftig procent van alles wat jullie samen hebben opgebouwd van jou is, dan is het in financieel opzicht helemaal niet zo bezwaarlijk om je echtgenoot de geldzaken te laten regelen. “Maar op het persoonlijke vlak vind ik het wel bezwaarlijk, want je bent toch afhankelijk van de ander,” legt financieel expert Marianne Bruijn uit. “Ik zie dat geregeld bij oudere mensen die in principe allebei financieel zelfredzaam zijn. Maar als de vrouw iets wil kopen, dan vraagt ze toch vaak geld aan de man. Of ze zegt: ‘Kun je even wat op mijn rekening storten, zodat ik die nieuwe stofzuiger of dat bloesje kan kopen.’ Dat heeft toch impact op je gevoel van autonomie en vrijheid.”

Los daarvan is er altijd een kans dat je partner iets overkomt of overlijdt, een risicofactor die met het klimmen der jaren steeds groter wordt. “Als je partner wegvalt en jij hebt geen kennis van de financiën, kun je zonder dat je het doorhebt zomaar een paar potjes waar je recht op hebt niet ontvangen,” aldus Bruijn. “Komt je echtgenoot te overlijden, dan heb je bijvoorbeeld recht op nabestaandenpensioen. Maar dat komt niet vanzelf op je rekening, zeker niet als je niet getrouwd bent en geen samenlevingscontract hebt. Jouw naam moet bij het pensioen van je partner staan, zodat het pensioenfonds weet: die mevrouw krijgt het nabestaandenpensioen.”

Maar liefst 25 procent van alle Nederlandse vrouwen weet niet of zij tijdens hun huwelijk pensioen hebben opgebouwd, laat staan dat ze weten hoe het is gesteld met het pensioen van hun partner. Veel vrouwen weten ook niet wat een overlijdensrisicoverzekering is en of die is afgesloten, terwijl die vaak is gekoppeld aan de hypotheek. Bruijn: “Dat betekent dat een groot deel van de hypotheek na het overlijden van je partner wordt afgelost, waardoor jouw kosten verlagen. Het is prettig als je dat soort zaken van tevoren weet, zodat je die niet achteraf hoeft uit te zoeken. Als je partner iets overkomt of als hij overlijdt, is dat al verdrietig en stressvol genoeg. Je hebt dan geen mentale ruimte om je ook nog druk te maken over je financiële situatie.”

Kennisoverdracht aan de keukentafel

Maar waar begin je met grip krijgen op je financiën als je dat je hele leven nog niet hebt gedaan? “Laatst hoorde ik van een oudere man die ziek was dat hij bezig was om zijn vrouw op financieel vlak bij te spijkeren,” vertelt budgetexpert Renée Lamboo, die mensen op haar platform PorteRenee.nl informeert, motiveert en inspireert om slim(mer) met hun geld om te gaan. “Dat vond ik mooi, want we hebben het altijd wel over je zaakjes goed regelen, maar daar hoort het zelfstandig maken van je partner ook bij. Deze meneer was bij zijn vrouw begonnen met: hier bewaren we de ­bankzaken, dit zijn de ordners met de papieren van de verzekeringen, de belastingen en het pensioen, daar heb je een lijstje met alle inloggegevens.” Een goede eerste stap die ze iedereen kan aanraden, aldus Lamboo.

“Begin vooral heel laagdrempelig. Pak alle mappen er eens bij, ga met z’n tweeën aan tafel zitten, schenk een kopje thee of een wijntje in en kijk samen hoe het financieel bij jullie is geregeld. Welke bankrekeningen hebben jullie lopen, kun jij daar nog steeds bij als je partner overlijdt, wat betalen jullie per maand aan vaste lasten, hoe is het pensioen geregeld, wat gebeurt er met het pensioen als een van jullie overlijdt, wat voor hypotheek zit er op jullie huis, hoeveel daarvan is er al afgelost, welke verzekeringen hebben jullie allemaal lopen? Een soort kennisoverdracht aan de keukentafel.”

Maak behapbare blokjes

Behandel niet alle financiële onderwerpen in één keer, want dat kan best overweldigend zijn. “Veel vrouwen denken dat het regelen van de geldzaken ingewikkeld is,” zegt Lamboo. “Dat valt best mee, maar als je alles achter elkaar gaat doornemen, dan wordt het dat wel. Hak het daarom op in behapbare blokjes, waarbij je bijvoorbeeld start met het langslopen van jullie bankrekeningen. Wat betalen jullie nu eigenlijk elke maand? Als je alle uitgaven op een rijtje zet, dan komen jullie vanzelf langs elk financieel onderwerp dat voor jullie relevant is. Bespreek of jullie tevreden zijn met de huidige situatie, wat er gebeurt als een van de twee wegvalt, hoe jullie dit op de lange termijn zien en ook: wat jullie nog missen.”

Bepaalde verzekeringen hebben jullie misschien al heel lang geleden geregeld, waardoor ze niet meer allemaal van toepassing zijn. “Als je amper nog reist, kun je die doorlopende reisverzekering wel opzeggen. En wellicht is dit een goed moment voor een upgrade van je zorgverzekering, vanwege een veranderende gezondheid,” zegt Lamboo. “Zo kun je ook jullie abonnementen eens langsgaan: gemiddeld hebben mensen in Nederland elf abonnementen en lidmaatschappen. Daar zitten vaak slapende abonnementen bij, omdat je bent vergeten die op te zeggen. Of dubbele abonnementen, bijvoorbeeld bij verzekeringen. Kijk eens wat je nog gebruikt en zeg alle andere abonnementen en lidmaatschappen op.”

De wondere wereld van online bankieren

Een andere onmisbare stap op de weg naar financiële emancipatie is het ontdekken van de wereld van het internetbankieren. “Ik zie dat vooral zestigplussers veel angst hebben dat ze iets verkeerd doen, waardoor hun geld bij ­iemand anders op de rekening komt,” aldus Lamboo. “Het is daarom niet alleen belangrijk om te weten hoe dat online bankieren nou werkt. Ook wil je weten wat je wel kunt doen, wat niet en wanneer het belangrijk is om alert te zijn, zodat je niet wordt opgelicht. De seniorenservice van je bank helpt je om internetbankieren onder de knie te krijgen. Hiervoor kun je ook terecht op Seniorweb.nl, bij de gemeente en op speciale cursussen in je lokale bibliotheek.”

Kennis hebben van je hypotheek is ook belangrijk, want in je huis zit vaak een groot deel van je vermogen. “Veel mensen van zestig jaar en ouder hebben hun woning voor een relatief laag bedrag gekocht,” legt Lamboo uit. “Er is waarschijnlijk al een groot deel van de hypotheek afgelost, waardoor het interessant is om te kijken: oké, wat was onze oorspronkelijke hypotheek en wat is het nu waard, bijvoorbeeld door naar de WOZ-waarde te kijken of een taxatie te laten doen door een verkoopmakelaar. Zo kom je erachter wat de overwaarde is en hoeveel er overblijft als jullie het huis zouden verkopen. Controleer op de koopakte ook meteen of jij een handtekening hebt gezet toen jullie het huis kochten, want vaak staat dat alleen op naam van de man.” Als het huis op jullie beider namen staat, heb je bij de verkoop ervan het recht op de helft van wat al is afgelost en de helft van de overwaarde.

“Veel mensen zijn bang om bij een adviseur aan te kloppen, omdat ze denken: dat kost geld,” zegt ­Lamboo. “Maar als je wilt weten hoe het allemaal werkt, is het vaak fijn als iemand van buitenaf dat allemaal eens rustig uitlegt. Bij veel banken en hypotheekadviseurs hoef je niet eens te betalen als je vraagt: leg eens uit, hoe zit dit dan? Het is ook prettig als je de hypotheekadviseur of tussen­persoon een keertje hebt ontmoet en in de ogen gekeken, zodat je weet met wie je te maken hebt. Dat verlaagt de ­drempel om in de toekomst contact op te nemen als je weer een vraag hebt.”

Als je weet hoe geldzaken werken, dan geeft dat veel rust. “Ik merk dat veel vrouwen zich onzeker voelen omdat ze niet weten hoe ze er financieel voorstaan en geen idee hebben wat ze allemaal moeten beheren,” zegt Lamboo. “Als ik vraag: ‘Hoeveel hypotheek heb je nog op je huis?’ dan is het antwoord negen van de tien keer: ‘Dat moet ik aan mijn man vragen.’ Dat maakt het moeilijk om beslissingen te nemen over bijvoorbeeld een vakantie, grote aankoop of verhuizing. Het is niet alleen een fijn idee als je weet hoe het financieel zit en wat je moet doen als er iets met je partner gebeurt, je zet ook een stap in de onafhankelijkheid van jou als vrouw. Dat geeft een gevoel van autonomie, zekerheid en kracht.”