Wat is normaal en wanneer moet je naar de dokter? Dít wil je weten over je vagina

Jeuk aan de vulva kan worden veroorzaakt door contacteczeem. Die irritatie kan ontstaan door het gebruik van zeep, geparfumeerd vochtig toiletpapier, douchegel, intiemspray, zaaddodende pasta, inlegkruisjes of een allergie voor latex condooms. Ook synthetisch ondergoed dat slechter ‘ademt’ dan katoen is een bekende boosdoener.

Niet krabben, dan wordt het alleen maar erger – en bovendien kan de tere huid stukgaan. Verzorg de huid goed met een ongeparfumeerde vette crème. Bij de apotheek en drogist is onder meer lanettecrème te koop of een vaselinehoudende cetomacrogolcrème om de huid soepel te houden. Blijven jeuk en irritatie toch aanhouden? Ga dan naar de dokter.

Weg evenwicht

De meest voorkomende klacht ‘down under’ is de vaginale schimmelinfectie of candida-infectie. Meer dan de helft van de vrouwen wordt hier minstens één keer mee geconfronteerd. De symptomen zijn onder meer jeuk, een witte, brokkelige afscheiding die geurloos is en een opgezwollen, rode vulva. Bij het plassen en vrijen kan een branderig gevoel ontstaan. De oorzaak van candida is een verstoord evenwicht tussen de bacteriën in de vagina met de aanwezige gistachtige schimmels. Die laatste hebben in dat geval de overhand gekregen.

Er is een wat verhoogde kans op een candida-infectie in de tweede helft van de menstruatiecyclus, bij gebruik van de anticonceptiepil, tijdens een zwangerschap en in geval van diabetes. Oorzaak van zo’n verstoorde zuurgraad kan medicatie zijn (antibiotica), irritatie door het gebruik van zeep, een te strakke (onder)broek, geparfumeerd toiletpapier, vochtige wc-doekjes of synthetisch ondergoed. Een vaginale schimmelinfectie is vervelend, maar niet gevaarlijk en meestal eenvoudig te verhelpen met een middel van drogist of apotheek. Als het na twee weken nog niet over is, is een bezoekje aan de huisarts aan te raden.

Wees alert bij verandering

Een beetje afscheiding is volkomen normaal, het is zelfs een teken dat de vagina een goed functionerende flora heeft. Deze natuurlijke afscheiding wordt door cellen in het slijmvlies gemaakt en is – als het goed is – geurloos, en transparant of wittig van kleur. Rond de eisprong, menstruatie of overgang kan de samenstelling door hormonale schommelingen even wat dikker of taaier zijn. Verandert de kleur, geur of samenstelling structureel en is er sprake van jeuk, een branderig gevoel of pijn, dan is het verstandig om even langs de huisarts te gaan.

Lees ook:

Dít zegt de geur van je vagina over je gezondheid

Late diagnose

Aanhoudende hevige jeuk, een strak aanvoelende huid en schaamlippen die droog, pijnlijk en bijna porseleinwit worden. Dat zijn symptomen van lichen sclerosus (LS), een chronische ontstekingsziekte in het gebied van vulva en anus, hoewel er soms ook plekken op andere delen van het lichaam kunnen ontstaan. In een later stadium kunnen vulva, vagina en de binnenste schaamlippen in bepaalde gevallen zó vergroeien dat het problemen oplevert bij het vrijen en/of plassen.

LS kan zich in principe op alle leeftijden bij vrouwen én mannen voordoen, maar inmiddels is duidelijk dat het tien keer zo vaak vrouwen betreft, bij wie de ziekte tussen de 45 en 60 jaar begint, met een piek na de menopauze.

Omdat LS zich aanvankelijk manifesteert met de symptomen van een schimmelinfectie, gaan vrouwen vaak eerst een tijd vergeefs aan de gang met antischimmelmiddeltjes van de drogist. Gevolgd door de gang naar de huisarts die dan mogelijk ook een behandeling tegen een schimmel- of een bacteriële infectie zal geven. Pas als dat niet helpt zal de arts doorverwijzen naar een gynaecoloog. De diagnose wordt dus vaak pas laat gesteld.

Een geneesmiddel is er (nog) niet, maar met het gebruik van een hormoonzalf in combinatie met een vette crème om de huid soepel te

houden, laten de symptomen zich meestal redelijk goed onderdrukken. In sommige gevallen kan echter schaamlipkanker optreden. Het is daarom verstandig om je jaarlijks bij huisarts of gynaecoloog te laten controleren en regelmatig zelf met een spiegel te kijken. De stichting LS is actief bezig om deze vrij onbekende aandoening uit de taboesfeer te halen en moedigt lotgenotencontact aan.

Lees ook:

Van symptomen tot behandeling: dit wil je weten over schaamlipkanker

Te veel bacteriën

In geval van bacteriële vaginose is het evenwicht verstoord door te veel bacteriën. Ook deze aandoening is niet gevaarlijk of besmettelijk, maar vervelend is het wel. Het belangrijkste symptoom van bacteriële vaginose is een grijswitte, onaangenaam (‘vissig’) ruikende afscheiding. De oorzaak van zo’n verstoorde balans kan nogal divers zijn. Een nieuwe seksuele partner bijvoorbeeld, antibiotica- of corticosteroïdengebruik, zeep of ‘intieme’ verzorgingsproducten of zweterige sportkleding waarin het vocht is gaan broeien.

Bacteriële vaginose kan vanzelf overgaan, maar dat kan wel een paar weken duren. Met vaginale capsules van de huisarts is het leed sneller geleden. Komen er ook andere symptomen bij, zoals pijn bij het plassen en/of wanneer de afscheiding van kleur of samenstelling verandert, dan is een bezoekje aan de huisarts verstandig.

Minder oestrogeen

Door de afname van het vrouwelijk geslachtshormoon oestrogeen kan de overgang ook met vervelende klachten in het vaginale gebied gepaard gaan. De huid en slijmvliesbekleding van schaamlippen, vagina en plasbuis worden dunner (atrofie), droger en daardoor kwetsbaar. Vrijen en zelfs fietsen kan pijnlijk worden. Andere mogelijke symptomen zijn onder meer: meer vaginale afscheiding, plasklachten, irritatie en/of een branderig gevoel.

Deze klachten zijn door de huisarts of gynaecoloog meestal goed te behandelen door het voorschrijven van laag gedoseerde oestrogenen in de vorm van gel, crème of een vaginale ring die in de vagina moeten worden aangebracht. Voordeel: de hormonale werking is alleen plaatselijk, waardoor de opname van de hormonen in het bloed minimaal en dus veilig is.

Lees ook:

Vaginale droogheid: hoe ontstaat het en wat kun je eraan doen?

Na de overgang

Doordat de slijmvliesbekleding van de vagina, baarmoederhals- en holte na de overgang dunner en droger worden, is de tere huid extra kwetsbaar en kan makkelijk gaan bloeden, door een vrijpartij bijvoorbeeld. Of door eventuele poliepen op de baarmoederhals. Die zijn daar meestal goedaardig, maar zeker weet je het nooit. Het is altijd verstandig om toch even langs de huisarts te gaan.

Bij 1 op de 10 vrouwen wijst vaginaal bloedverlies na de overgang op een kwaadaardige aandoening zoals baarmoederkanker of eierstokkanker. Het dus opletten geblazen, ook als er sprake is van roze of bruine afscheiding. Liever een keer te vaak naar de dokter dan blijven afwachten tot het mogelijk te laat is.

Pijn, pijn en nog eens pijn

Pijn aan de vulva of vulvodynie is een lastige aandoening omdat de oorzaak vaak complex is. De pijn kan een fysieke oorzaak hebben, maar

ook relationele en/of seksuele problemen, waardoor de bekkenbodemspieren onbewust veel te strak worden aangespannen. Het belangrijkste symptoom is pijn – stekend, scherp, schrijnend, jeukend of diep en dof – bij de geringste aanraking van de vulva en/of bij penetratie.

Zo ontstaat uiteindelijk een vicieuze cirkel: wie ondanks de pijn toch gemeenschap heeft – met napijn, ook een symptoom van vulvodynie – zal de bekkenbodemspieren uit angst onbewust steeds sterker aanspannen, waardoor het probleem alleen maar groter wordt en vrijen uiteindelijk onmogelijk zal zijn.

Bij de behandeling wordt eerst onderzocht of er mogelijk een fysieke oorzaak is. Is dat niet het geval, dan kan bekkenbodemfysiotherapie verlichting geven, eventueel in combinatie met gesprekken bij een seksuoloog en/of relatietherapeut.

Soa’s

Een seksueel overdraagbare aandoening zorgt uiteraard ook voor klachten. Genitale wratten, genitale herpes, gonorroe en schaamluis zijn voorbeelden van besmettelijke aandoeningen die heel wat jeuk kunnen veroorzaken rondom je vagina. Gelukkig zijn deze aandoeningen goed te behandelen met antibiotica.

Lees ook:

Deze soa’s kun je hebben zónder dat ze voor duidelijke symptomen zorgen

Ernstige klachten

Jaarlijks krijgen 4.800 vrouwen in Nederland gynaecologische kanker. De meest voorkomende zijn baarmoederkanker, baarmoederhalskanker, eierstokkanker en daarnaast – veel zeldzamer – schaamlip/vulvakanker en vaginakanker. De meeste vormen van gynaecologische kanker komen vooral na de menopauze voor. Eierstokkanker bijvoorbeeld, treft jaarlijks 1.300 Nederlandse vrouwen die in meerderheid zestigplus zijn. De symptomen: opgeblazen buik, weinig trek in eten, het gevoel snel vol te zitten, misselijkheid, vaker plassen en pijn in de onderbuik.

Andere symptomen, zoals verstopping of juist diarree, intense moeheid, onverklaarbaar afvallen, vaginaal bloedverlies en/of bruinige afscheiding kunnen behalve op eierstokkanker ook wijzen op baarmoederkanker, waardoor jaarlijks 2.000 vrouwen worden getroffen. Vulva- en schaamlipkanker is erg zeldzaam en komt vrijwel alleen voor bij zeventigplussers. De symptomen: jeuk of pijn, bloedverlies of andere afscheiding, of een verdikking op de schaamlippen.

Risicofactoren voor deze ziekte zijn lichen sclerosus (LS) of een HPV-infectie. Ook vaginakanker komt erg weinig voor en ontwikkelt zich vrijwel uitsluitend bij vrouwen ouder dan vijftig jaar. De symptomen: pijn, vaginaal bloedverlies en/of vreemde afscheiding. Deze klachten manifesteren zich ook bij baarmoederhalskanker, waardoor vooral jongere vrouwen worden getroffen. Deze vorm van kanker wordt meestal veroorzaakt door een virus dat door seksueel contact wordt overgebracht: het humaan papillomavirus (HPV), waartegen meisjes en jongens voordat ze seksueel actief worden, preventief kunnen worden gevaccineerd. Bij voorkeur als ze twaalf of dertien jaar zijn.

Als een meisje besmet raakt, duurt het gemiddeld tien tot vijftien jaar voordat een HPV-infectie zich tot baarmoederhalskanker kan ontwikkelen. Daarom komt deze vorm vooral voor bij de jongere groep vrouwen tussen 35 en 45 jaar. Wat niet wil zeggen dat een oudere vrouw het niet kan krijgen, maar zeker bij zestigplussers is het zeldzaam.

Tekst | Heleen Spanjaard

Beeld | Getty Images