Vrouwen en hartklachten: symptomen worden ook nu nog vaak niet herkend

• Angela Maas is hoogleraar cardiologie voor vrouwen.
• Janneke Wittekoek is cardioloog en directeur van HeartLife Klinieken.

“Het begint geleidelijk aan door te dringen dat vrouwen met hartklachten heel andere symptomen kunnen hebben dan mannen met hartklachten,” zegt Angela Maas, hoogleraar cardiologie voor vrouwen. “De mannelijke patiënt was altijd de norm. Maar de bekende hartklachten, zoals druk op de borst met uitstraling naar de armen, zie je minder vaak bij vrouwen. Vrouwen hebben vaker vaatkramp dan vaatvernauwing en dat geeft andere klachten. De pijn is bijvoorbeeld niet constant, maar golvend van aard. Een gevoel van benauwdheid domineert. Die klachten noemen artsen dan atypisch. Maar het zijn juist typische klachten voor vrouwen.”

Angela Maas zet zich al heel lang in voor meer kennis over het vrouwenhart. In 2003 begon zij het eerste spreekuur voor vrouwen met hartklachten en in 2012 werd zij de eerste hoogleraar cardiologie voor vrouwen in Nederland. “Het is niet makkelijk geweest. Mijn mannelijke collega’s deden er vaak lacherig over, maar ik merk de laatste tijd toch wat van respect bij mijn vakbroeders,” zegt ze.

Ander type aderverkalking

“De kern van het verhaal is dat het proces van aderverkalking – dé oorzaak van hartklachten – bij vrouwen anders verloopt dan bij mannen. Bij mannen zie je vaker een vernauwing in de kransvaten, bij vrouwen zie je eerder een verstijving in de haarvaatjes en dat zorgt mede voor die vaatkramp.”

Een ‘klassiek’ hartinfarct komt doordat een kransvat is dichtgeslibd. Het antwoord daarop is dotteren, zodat het weer opengaat. “Maar bij met name vrouwen onder de 65 is de oorzaak vaak een scheur in een kransvat en dan moet je juist niet dotteren, want dan vergroot je de scheur. Dat is lange tijd over het hoofd gezien.”

Te laat de dokter bellen

“We weten nu veel meer over het vrouwenhart, maar we doen er nog te weinig mee. Deze kennis moet verplicht worden voor studenten geneeskunde en cardiologen in opleiding, maar dat is nog niet zo. Een hartinfarct wordt bij vrouwen vaker gemist dan bij mannen. Je ziet ook dat vrouwen vaak zichzelf de schuld geven, denken dat hun klachten komen door iets wat ze gedaan hebben en dan te laat de dokter bellen. Of artsen herkennen simpelweg de symptomen niet. Nog steeds belanden vrouwen met een hartinfarct later dan mannen in het ziekenhuis. Dat moet echt veranderen.”

Grootste risicofactor: hoge bloeddruk

Een hoge bloeddruk is bij vrouwen wereldwijd de grootste risicofactor voor een hartinfarct of een beroerte. Toch wordt minder dan de helft van de vrouwen met een hoge bloeddruk daartegen behandeld. Een hoge bloeddruk geeft bij vrouwen meer schade aan hart, hersenen en nieren dan bij mannen. Je bloeddruk wordt hoger naarmate je ouder wordt. Vooral na de overgang krijgen veel vrouwen last van een hoge bloeddruk. Dat kan veel klachten geven, zoals slaapproblemen, pijn op de borst en benauwdheid.

Angela Maas: “Zit een hoge bloeddruk in de familie? Koop dan samen met vriendinnen of zussen een bloeddrukmeter en ga je bloeddruk meten. Doe dat een paar maanden lang twee keer per maand aan het einde van de middag, want dan is je bloeddruk hoger dan ‘s ochtends. De grens is 130/85. Zit je daar voortdurend boven, ga dan naar de huisarts.”

Gezond leven kan helpen om je bloeddruk te verlagen. Het gaat om heel simpele (niet altijd even makkelijke) leefregels: let op je gewicht, zorg elke dag voor beweging, eet niet te zout, drink niet te veel alcohol en stop met roken.

Overgang als kantelpunt

Na de overgang moeten vrouwen extra alert zijn op hartklachten. In de overgang stopt het lichaam voor een groot deel met het produceren van oestrogeen. Hierdoor lopen vrouwen meer risico op een hoge bloeddruk en een hoger cholesterolgehalte: het cholesterol waardoor aderen dichtslibben. Vrouwen hebben na de overgang meer kans op overgewicht en diabetes en dat verhoogt ook het risico op hartklachten. Na de overgang verloopt het proces van aderverkalking bij vrouwen relatief sneller dan bij mannen. Vrouwen maken hiermee een ‘inhaalslag’, want vóór de overgang verloopt dat proces juist langzamer bij vrouwen dan bij mannen.

Pijn in de nek

Vrouwen met hartproblemen hebben vaak last van pijn in de bovenbuik, kaak, nek of tussen de schouderbladen, van kortademigheid, vermoeidheid, duizeligheid, angstgevoelens en onrust. Soms hebben ze ook de bekende klachten als pijn op de borst, uitstralende pijn naar de armen, misselijkheid en zweten.

Niet goed voor jezelf zorgen

Cardioloog Janneke Wittekoek opende tien jaar geleden een hartkliniek met speciale aandacht voor vrouwen: HeartLife Klinieken. “Omdat ik in het ziekenhuis waar ik werkte, mijn vrouwelijke patiënten niet de aandacht kon geven die ik ze wilde geven,” zegt ze. “Het is makkelijk om even een pil voor te schrijven. Maar ik wil met vrouwen in gesprek gaan over de vraag: waar zit de pijn? Ik zie dat vrouwen heel erg druk zijn met voor iedereen zorgen, maar ze zorgen niet goed voor zichzelf. Ze zijn altijd maar bezig te voldoen aan het verwachtingspatroon van anderen. Tot ze ziek worden. Dan zeg ik: ‘Waar word jij nou blij van?’ En dan blijkt dat ze daar nooit over hebben nagedacht.”

Onbegrepen klachten

We moeten toe naar persoonlijke geneeskunde, weg van de protocollen. Want die zijn op mannen gemaakt en daar passen vrouwen vaak niet in. We moeten naar persoonlijke preventie en dat is meer dan minder eten en meer bewegen. We moeten de leefomgeving van de vrouw onder de loep nemen.

“Ik vind het schokkend dat ik nog steeds wekelijks van vrouwen hoor dat ze onvriendelijk zijn behandeld door artsen. Artsen die zeggen: ‘Volgens mij heb je helemaal niets.’ Dan komen ze een beetje onzeker bij mij: ‘Sorry, misschien zit ik uw tijd te verdoen.’ Het lijkt wel of die artsen vrouwen met onbegrepen klachten vervelend vinden, terwijl ze juist een uitdaging moeten zijn!” In maart verschijnt Wittekoeks nieuwe boek De hart-hoofdconnectie, waarin ze betoogt dat een leven in balans zorgt voor een gezonder hart. “Wat in je hoofd gebeurt, is bepalend voor je gezondheid. Een negatief brein gaat nooit samen met een positief hart. Heel veel hartklachten van vrouwen hebben te maken met stress, met niet herkende psychiatrische problemen en ontregelde hormonen door de overgang. Ik vecht voor meer aandacht voor de overgang. De overgang heeft een enorme impact op vrouwen, maar wordt gewoon genegeerd. ‘Daar moet je niet over zeuren,’ is het dan. We moeten die vrouwen echt empoweren.”

Vrouwen overlijden vaker

Vrouwen overlijden vaker dan mannen aan een beroerte en hartfalen. In 2021 stierven per dag gemiddeld elf vrouwen en negen mannen aan hartfalen en gemiddeld veertien vrouwen en elf mannen aan een beroerte. Een hartinfarct is bij vrouwen minder vaak een doodsoorzaak dan bij mannen. Per dag sterven in Nederland gemiddeld zo’n vijf vrouwen aan een hartinfarct tegenover acht mannen.

Eis uitleg

Heb je klachten en krijg je geen duidelijk antwoord van je arts? Dit is het advies van Angela Maas: “Vrouwen moeten altijd een heldere uitleg van hun klachten eisen. Je hebt recht op een duidelijk antwoord van je arts. Een duidelijk antwoord kan ook zijn: ‘Ik weet het niet, ik stuur u door naar een collega.’ Maar dat moet dan ook echt geregeld worden, zodat je niet met lege handen naar huis gaat.”

Meer en beter onderzoek

Er wordt tegenwoordig veel meer en beter onderzoek gedaan naar hart- en vaatziekten bij vrouwen. Organisaties als de Hartstichting en Women Inc. in samenwerking met de Alliantie Gender & Gezondheid voerden verschillende campagnes voor meer kennis over en meer onderzoek naar hart- en vaatziekten bij vrouwen. In 2014 richtte Angela Maas aan het Radboudumc een multidisciplinair onderzoeksfonds op, genaamd Hart voor vrouwen. In 2020 investeerde de Hartstichting drie miljoen in een groot nationaal onderzoeksproject om behandeling en diagnoses van hart- en vaatziekten bij vrouwen te verbeteren. Sinds 2015 zijn alle onderzoekers die een financieringsaanvraag bij de Hartstichting doen, verplicht om verschillen tussen mannen en vrouwen mee te nemen in hun onderzoek. Er zijn steeds meer cardiologen die gespecialiseerd zijn in het vrouwenhart.

Meer lezen?

• Angela Maas: Hart voor vrouwen. De cardioloog over het vrouwenhart.
• Janneke Wittekoek: Het vrouwenhart, Het vrouwenhart werkboek - Je hart gezond houden, zo doe je dat , Hart & lopen. Bewegen als medicijn en Hart & hormonen. Fit de overgang in.
• Waarom vrouwen andere medische zorg nodig hebben dan mannen.

Dit artikel komt uit het Digitale Magazine van Margriet. Benieuwd wat er nog meer in staat? Klik hier.