Van verkoudheid tot wintertenen: zo voorkom je dé 6 winterkwaaltjes

Gelukkig zijn de meeste te voorkomen.

1. Verkoudheid

Een verstopte neus, een zere keel en een bonzend hoofd. Verkoudheid is met stip de meest voorkomende van alle winterkwaaltjes in Nederland. Al dat gesnotter en gehoest wordt veroorzaakt door een virus. Verkoudheid komt ook voor in de zomer of de lente, maar vaker in de herfst- en wintermaanden. Dat komt doordat de meeste verkoudheidsvirussen zich prettig voelen bij een lage luchtvochtigheid. En ook doordat we in de wintermaanden dichter op elkaar leven, omdat we meer binnen zijn. Dat zorgt voor een groter besmettingsrisico.

Rhinovirus

Veel mensen zeggen dat ze griep hebben als ze beginnen te hoesten en te proesten. Maar meestal is er dan sprake van wat de huisarts een ‘gewone verkoudheid’ noemt. Griep wordt door een ander virus veroorzaakt en geeft veel ernstiger klachten. Amerikaans onderzoek uit 2005 wees uit dat er meer dan honderd verschillende virussen zijn die een verkoudheid kunnen veroorzaken, maar meestal is het rhinovirus de boosdoener, een heel besmettelijk virus.

Besmetting

Besmetting verloopt meestal via de lucht en de slijmvliezen. Als iemand die besmet is hoest of niest, komt het virus in de lucht. Je kunt ook besmet raken door iets aan te raken waarop het virus via hoesten, niezen of handcontact is terechtgekomen. Een deurklink of tramstang bijvoorbeeld. Ben je eenmaal besmet, dan zit er niets anders op dan uitzieken.

Water en thee

Tegen verkoudheid bestaat geen medicijn. Drink veel water en thee, en verzacht de klachten enigszins met hoestdrank, neusspray en door te stomen. Besmetting valt niet altijd te voorkomen. Maar als je na het aanraken van deurklinken en andere voorwerpen die door veel mensen worden aangeraakt bewust contact met je neus, mond of ogen vermijdt en bij thuiskomst zo snel mogelijk je handen wast, verklein je het risico aanzienlijk.

Lees ook: 5 redenen waarom je verkoudheid maar niet overgaat

2. Griep

Algehele malaise. Daarmee valt griep nog het best te omschrijven. Je hebt koorts, koude rillingen, hoofdpijn, spierpijn, een zere keel, een loopneus, je hoest, hebt geen trek in eten, slaapt slecht en bent de hele dag moe. Griep wordt veroorzaakt door influenza A- en B-virussen. Die virussen verschillen van jaar tot jaar. Dit jaar is daar een wel héél heftig virus bij gekomen, maar gelukkig laat het vaccin niet lang meer op zich wachten. Helaas kun je óók de gewone griep nog te pakken krijgen.

Besmetting

Griep kun je op dezelfde manier oplopen als een verkoudheid, namelijk door (indirect) contact met iemand die besmet is. Als je in de bus of trein hebt gezeten of als je in een openbare ruimte bent geweest waar veel mensen komen, was dan je handen zodra je thuis bent en probeer in elk geval niet aan je neus of mond te komen.

Besmetting verloopt via lucht en slijmvliezen. Het vliegtuig is ook een beruchte plek om het influenzavirus op te lopen. Niet vanwege de airco, maar omdat het influenzavirus vaak in de lucht en op het meubilair zit. Nies of hoest altijd in je elleboogplooi. Dan komt het niet in de lucht of op je handen terecht.

Longontsteking

Griep kan zich ontwikkelen tot een veel ernstiger aandoening, zoals longontsteking. In Nederland sterven tijdens een gemiddelde griepepidemie in de winter 250 tot 2000 mensen direct of indirect aan de griep. Voor ouderen en andere risicogroepen, zoals mensen met diabetes en patiënten met een lage weerstand door ziekte, is er daarom de jaarlijkse griepprik waarmee zij zich tegen het virus kunnen beschermen.

Uitzieken

Als je het virus eenmaal hebt, is uitzieken de enige remedie. Antibiotica helpen niet, want die hebben geen effect op virussen. In principe gelden dezelfde tips als bij verkoudheid. Verder kunnen pijnstillers er soms voor zorgen dat je je iets minder ellendig voelt. Door het hoesten en het virus zelf heb je vaak spierpijn.

Pijnstilling kan er dan indirect voor zorgen dat je je longen beter schoon kunt hoesten en dat je je wat minder ziek voelt. Verder: rust. Griep duurt minstens een week. Ga niet te snel weer aan de slag. Als je dat wel doet, kun je nog lang vermoeidheidsklachten houden. Houdt de griep langer dan twee weken aan? Heb je langer dan vijf dagen koorts of komt de griep terug nadat hij is weggeweest? Neem dan contact op met je huisarts.

3. Winterblues

Moeite met opstaan, vermoeidheid, lusteloosheid, neerslachtige buien en gedachten als 'hoe lang dúúrt die winter nog?'. Herkenbaar? Misschien lijd je dan net als 1,2 miljoen andere Nederlanders aan de winterblues. De symptomen worden volgens chronobiologe Marijke Gordijn veroorzaakt door het gebrek aan daglicht tijdens de wintermaanden. Licht zet onze biologische klok gelijk en zorgt er zo voor dat we onder andere alert, fit en vrolijk zijn en dat we ’s ochtends met energie aan de dag beginnen.

In de winter, als de dagen korter worden en wij opstaan als het nog niet licht is en pas thuiskomen als het alweer donker is, krijgen we te weinig licht ‘binnen’. Daar kunnen sommigen moe en lusteloos van worden. Gordijn: “Sommige mensen worden minder scherp of alert, kunnen zich minder goed concentreren en krijgen problemen met in- of doorslapen.”

Daglichtlampen en lichttherapie-apparaten

Het goede nieuws: de winterblues is te voorkomen én te verhelpen. Met speciale daglichtlampen en lichttherapie-apparaten bijvoorbeeld. Die zijn sterk genoeg om ongeveer hetzelfde therapeutische effect te bereiken als daglicht. Ze zijn te verkrijgen bij een thuiszorgwinkel, medisch speciaalzaak of apotheek.

Wat volgens Gordijn ook helpt om de winter vrolijk door te komen: naar buiten gaan. “Buiten vang je altijd meer licht dan binnen. Ook op een bewolkte winterdag. Ga zodra je ’s ochtends bent opgestaan naar buiten voor een ommetje.”

Op vakantie gaan

En een zonnebankje pakken? Helpt dat? “Nee. Voor de effecten op stemming en slaap moet het licht in je ogen schijnen. Het gaat dus om licht zonder uv. Zonnebanklicht beschadigt het netvlies en daar moet je je ogen dus juist goed beschermen. Wat wél helpt: op vakantie gaan naar een zonnige bestemming. Dan ben je ook zeker weten van je winterblues verlost.”

Artikelen van Margriet ontvangen in je mailbox?

Schrijf je in op margriet.nl/nieuwsbrief.

4. Wintertenen

Rood-paarse tenen, vingers of hielen? Ook dát is een typische winterkwaal: ‘wintertenen’, ‘wintervoeten’ of ‘winterhanden’. Soms is er ook sprake van blaartjes of wondjes op de aangedane huid. En bij sommige mensen beperken de klachten zich niet tot de tenen, hielen en vingers; zij krijgen ook last van de neuspunt of oren.

Foute reactie bloedvaten

Het probleem wordt veroorzaakt door een foute reactie van de bloedvaten op kou. Normaal gesproken vernauwen de kleine bloedvaatjes in de huid zich om warmteverlies via vingers of tenen tegen te gaan. Dat is belangrijk voor de bescherming van vitale organen. Het is bovendien een efficiënte manier om energie te besparen. Daarna gaan de vaatjes weer open: de huid wordt weer warm en geeft een gloeiend gevoel.

Bij wintertenen werkt dit systeem niet goed. Bij blootstelling aan kou zijn het niet de kleinste huidvaatjes die zich vernauwen, maar juist de grotere vaatjes dieper in de huid. Om het tekort aan bloed in de huid te compenseren, openen de kleine vaatjes zich dan juist maximaal. Met als gevolg: een verstoring in de bloedvoorziening die zorgt voor pijn en zwelling en de rood-paarse kleur van de huid.

Bescherm jezelf tegen de kou

Als je vaak last hebt van wintertenen of -handen, zorg er dan voor dat je je voeten en handen zo warm mogelijk houdt. Kies voor dikke handschoenen en dikke thermische sokken. En draag niet te krappe schoenen.

Bescherm ook je neus en oren tegen de kou. Rook niet. Roken verstoort namelijk de doorbloeding van de huid. Warm je tenen en vingers niet te snel op als je ze aan de kou hebt blootgesteld. Opwarming tegen een verwarming of kruik of in warm water verergert de klachten vaak.

Medicatie

In sommige heel ernstige gevallen is sprake van een onderliggende ziekte of bijwerking van een bepaald geneesmiddel. Overleg dan met de huisarts. In sommige gevallen kan de dokter een medicijn voorschrijven dat zorgt voor verwijding van de bloedvaatjes.

5. Koortslip

Een tintelend of branderig gevoel op of rond de lippen. Iedereen die er ooit last van heeft gehad, weet hoe het voelt als er een koortslip aan zit te komen. De benaming doet vermoeden dat het iets met koorts te maken heeft, maar dat is niet zo. Het wordt zo genoemd, omdat een koortslip vaak optreedt als de weerstand verslechtert. Aangezien dat in de winter vaker gebeurt dan in de zomer hebben de meeste mensen met een koortslip er vooral last van in de winter.

Herpesvirus

Een koortslip wordt veroorzaakt door het herpesvirus. Dat sommige mensen er vaak last van hebben en andere nooit, komt doordat sommige mensen het virus bij zich dragen en andere niet. Als je eenmaal besmet bent, draag je het je hele leven bij je. Zodra je afweer achteruitgaat, ziet het virus kans om op te flakkeren. Het begint met een tintelend gevoel rond de mond.

Soms ook op de kin, neus of wang. Daarna wordt de huid rood en verschijnen er blaasjes die pijn doen en openbarsten. In de fase dat de blaasjes open zijn, is een koortslip heel besmettelijk. Meestal duurt het een week voor de zweertjes zijn genezen.

Besmetting

Besmetting verloopt via de slijmvliezen. Bijvoorbeeld door drinken uit hetzelfde glas, kussen en het delen van lippenbalsem. Jezelf besmetten kan ook: pas op met contactlenzen als je een koortslip hebt. Als je met besmette vingers je lenzen in- of uitdoet, kun je het virus in je ogen brengen. Heel pijnlijk.

Als je drager van het virus bent, kun je niets doen om te voorkomen dat je af en toe een koortslip krijgt. Dempen kan wel. Met speciale antivirusmiddelen in de vorm van crèmes of plakkers die je kunt opbrengen zodra het tintelen begint. Ze zijn zonder recept te verkrijgen bij drogist of apotheek.

Baby's

Voorkom dat je anderen besmet. Een eerste besmetting kan zeker bij baby’s ernstige gevolgen hebben, aangezien hun weerstand nog niet volledig ‘af’ is. Knuffel of kus de baby niet als je een koortslip hebt, draag liefst een mondkapje en was je handen goed.

6. Koude handen en voeten

Altijd koude handen en voeten? Dan heb je er in de winter helemáál last van. Het is een typische vrouwenkwaal. Uit onderzoek blijkt dat de bloedvaten in de handen en voeten van vrouwen bij kou sneller vernauwen dan bij mannen om geen kostbare warmte kwijt te raken.

Uit Zwitsers onderzoek bleek een paar jaar geleden bovendien dat de vrouwenhuid minder dik en vooral zachter is dan die van mannen. Daardoor hebben vrouwen minder onderhuids vet dat de handen en voeten warm houdt.

Doorbloeding op gang brengen

Gelukkig is er iets aan te doen: breng de doorbloeding op gang, zodat ook de uiteinden van je lichaam worden voorzien van voldoende zuurstofrijk bloed. En dus van warmte. Bewegen helpt heel goed tegen koude voeten en handen. Ook na het sporten blijft de doorbloeding beter. Sta geregeld op om een stukje te lopen als je veel zit en zorg ervoor dat je elke dag minstens een halfuur stevig doorloopt of fietst.

Ademhaling

Ook met je ademhaling kun je de doorbloeding verbeteren en je voeten en handen warm maken, zegt wetenschapper en ademhalingsdeskundige Stans van der Poel. “Koolzuurgas is belangrijk bij het openhouden van je bloedvaten. Als je te snel ademt, verlies je meer koolzuur dan goed is en daardoor vernauwen je vaten zich. Met koude handen en voeten tot gevolg.”

De remedie: na het uitademen kort pauzeren. Dan stroomt er koolzuur terug je bloed in. Dat voel je: je handen en voeten beginnen te tintelen en worden warm doordat de vaten zich openen. Van der Poel: “Probeer het zelf maar: adem twee tellen in, twee tellen uit en pauzeer twee tellen. Adem dan opnieuw twee tellen in, enzovoorts. Houd dit vijf minuten vol."

Tekst | Dorien Dijkhuis

Beeld | iStock

Dit artikel verscheen eerder in Margriet 2020-05. Je kunt deze editie nabestellen via Magazine.nl.

Artikelen van Margriet ontvangen in je mailbox?

Schrijf je in op margriet.nl/nieuwsbrief.