Te veel informatie: dít gebeurt er in de hersenen bij overprikkeling
De hele dag door krijgen we heel wat prikkels. Alles wat we horen, zien, ruiken, proeven, denken of voelen bereikt als prikkel onze hersenen en wordt daar gefilterd en verwerkt. Maar niet bij iedereen werken die filters even goed, en dan ontstaat er een probleem: overprikkeling.
We zochten voor je uit wat overprikkeling is, en wat er precies gebeurt in de hersenen.
Wat is overprikkeling?
Elke dag krijgen we heel wat prikkels; informatie die via onze zintuigen binnenkomt. Denk bijvoorbeeld aan pratende mensen om je heen, iets wat je ruikt of proeft, maar ook aan je eigen gedachten. Normaal gesproken zorgen de hersenen ervoor dat al die prikkels gefilterd en dan verwerkt worden, en dat dus niet alle informatie even hard binnenkomt in je hoofd.
Bij overprikkeling werkt dat filter niet en komen al die verschillende stukjes informatie dus te hard of te snel binnen, zonder dat de hersenen ze kunnen verwerken. Al die prikkels die binnenkomen vragen bij overprikkeling evenveel aandacht, wat kan leiden tot onder andere hoofdpijn, vermoeidheid, stress of heftige emoties. Maar er kunnen ook lichamelijke klachten ontstaan, zoals koorts, overgeven of een epileptische aanval.
Verschillende diagnoses
Overprikkeling op zich is geen diagnose, maar een symptoom van verschillende hersenaandoeningen en stoornissen. Denk bijvoorbeeld aan een beroerte, de ziekte van Parkinson, MS of een hersenbeschadiging door een ongeluk. Ook mensen met bijvoorbeeld een autismespectrumstoornis, AD(H)D of hoogsensitiviteit hebben hier vaak last van.
Er zijn drie verschillende soorten overprikkeling: cognitief, emotioneel en sensorisch. We zetten ze voor je op een rijtje:
Cognitieve overprikkeling
Cognitieve overprikkeling is de breedste vorm: het houdt in dat alles wat met het denken, leren en onthouden te maken heeft overprikkeld kan zijn voor iemand. Denk dan bijvoorbeeld aan eigen gedachten, maar ook wat anderen zeggen of vragen. Ook multitasken kan dit veroorzaken, net als een te volle agenda. Voor mensen die last hebben van overprikkeling kan dit zó vermoeiend zijn dat ze emotionele uitbarstingen krijgen of zelfs ziek worden.
Emotionele overprikkeling
Bij emotionele overprikkeling worden emotionele situaties als te heftig ervaren. Iemand heeft dan meestal moeite met het reguleren van de emoties; door overprikkeling lukt dat niet meer. De reacties van iemand die last heeft van een overschot aan prikkels zijn dan meestal heftiger dan je van iemand zou verwachten. Denk bijvoorbeeld aan heftige huilbuien door oververmoeidheid, maar ook frustratie (ook naar zichzelf), boosheid of agressie. Deze emoties kunnen lang duren, waarbij een persoon soms niet tot rust te brengen is. Ook kan het zo zijn dat emoties van anderen juist té hard binnenkomen en mensen met deze vorm van overprikkeling deze prikkels niet op de juiste manier kunnen verwerken.
Sensorische overprikkeling
Bij sensorische of zintuiglijke overprikkeling worden alle signalen die via de zintuigen naar de hersenen gestuurd worden niet goed gefilterd. Alle informatie die via bijvoorbeeld je ogen, oren of neus binnenkomt, komt even heftig binnen in je brein. Denk dan bijvoorbeeld aan dat achtergrondgeluid net zo hard klinkt als de stem van iemand waarmee je praat, of dat licht ineens enorm fel lijkt te zijn.
Wat gebeurt er in de hersenen?
De precieze oorzaak van overprikkeling in de hersenen is volgens de Hersenstichting nog onbekend. Toch zijn er wel wat mogelijke oorzaken voor dit fenomeen. Vaak wordt gezegd dat het aandachtsfilter in de hersenen niet goed (meer) werkt bij overprikkeling. Dat filter kan om verschillende redenen niet meer goed werken. Denk dan bijvoorbeeld aan hersenletsel na een ongeluk of een hersenbloeding waardoor een gedeelte van de hersenen beschadigd is. De hersenen houden de hoofdzaken en bijzaken dan dus niet meer gescheiden. Alle prikkels komen op hetzelfde niveau binnen, waardoor ze allemaal evenveel aandacht krijgen. Dat kan ten koste gaan van het ‘normale’ functioneren, zoals praten, concentreren of het verwerken van emoties.
Een andere mogelijke oorzaak die de Hersenstichting noemt kan te maken hebben met hoe de hersenen informatie samenvoegen. Verschillende zintuigen geven tegelijk prikkels, die in je hersenen gecombineerd worden. Denk dan bijvoorbeeld aan mondbewegingen en stemgeluid, die horen bij elkaar. Als dit mis gaat en de prikkels apart binnenkomen, kan dit leiden tot overprikkeling. Dat komt omdat er dan twee prikkels zijn, in plaats van één gecombineerde prikkel.
Bron | Hersenstichting, Disofa, Project Overprikkeling bij hersenletsel
Beeld | iStock
