Je libido tijdens en na de overgang: dit moet je daarover weten

In de spreekkamer van de seksuoloog: "Het helpt vaak als ik uitleg dat seksualiteit een leven lang verandert"

Geen zin in seks door de overgang? Een mythe

Staat de overgang gelijk aan geen zin meer in seks? Niet meer vochtig kunnen worden? Nee! Dat zijn gelukkig fabeltjes. Er zijn vrouwen die in deze levensfase juist een beter, want zorgelozer seksleven hebben. De kinderen zijn vaak al het huis uit, je gaat ontspannener met je lichaam om, en de intimiteit samen speelt een grotere rol. Maar ernstige overgangsklachten zoals opvliegers, stemmingswisselingen en slapeloosheid kunnen wel degelijk van invloed zijn. Wie zich doodmoe en ellendig voelt, heeft immers geen zin om te vrijen. Een andere factor is dat vrouwen in de overgangsleeftijd vaak al dertig, veertig jaar dezelfde partner hebben. En dan kan het moeilijk zijn om nog opgewonden van elkaar te raken. Met een paar consulten bij een seksuoloog valt dat vaak goed op te lossen.

Pijn bij het vrijen

Een veelgehoorde klacht in de spreekkamer is pijn bij de penetratie. “Het is zo droog, hoor je dan,” vertelt gynaecoloog Dorenda van Dijken. “De grootste remmer voor seksuele opwinding is pijn. Of alleen al de angst voor pijn. Het gevolg is dat je onbewust je bekkenbodemspieren gaat aanspannen. Voor je weet zit je in een neerwaartse spiraal en dan krijgt de overgang de schuld. Maar er moet wel onderscheid worden gemaakt tussen het dunner worden van de huid in de vagina – wat een schraal gevoel kan geven, ook als je gewoon op de fiets zit – of dat je alleen minder vochtig bent bij het vrijen. De huid in de vagina wordt in de overgang inderdaad wat dunner, maar dat wil niet zeggen dat je niet meer vochtig kunt worden."

"In het AMC in Amsterdam is wetenschappelijk onderzoek gedaan naar lubricatie (vochtig worden) tijdens en na de overgang. Conclusie: de overgang heeft daar geen invloed op. Wel kan het wat langer duren voordat het op gang komt, en mogelijk is daar ook wat meer directe stimulatie voor nodig. Zoals oudere mannen ook wat meer moeite hebben om een erectie te krijgen en, vooral, te houden. Als je al overdag zo’n droog, schraal gevoel hebt, kan het aanvullen van een beetje oestrogeen in de vorm van een crème of tablet helpen om het slijmvlies in de vagina weer wat op te bouwen. Maar als je geen opwindingsvocht aanmaakt omdat je geen zin hebt en mogelijk tegen je zin vrijt, dan doet die crème niets. Dan moet er goed worden gekeken naar de oorzaak van het probleem.”

Medicatie & opwinding

Je hersenen zijn het belangrijkste seksorgaan; daar worden zin en opwinding geactiveerd. Bepaalde soorten medicatie werken in op stofjes in het brein, waardoor de behoefte aan seks afneemt of zelfs verdwijnt. Dat is bekend van onder meer antidepressiva, angstmedicatie, adhd-medicatie, anti-epileptica, antipsychotica, de anticonceptiepil, bloeddrukverlagende middelen en cholesterolverlagers. Hormoonsuppletie tegen ernstige overgangsklachten kan indirect juist een positieve invloed hebben op zin en opwinding: als je je weer goed voelt en goed slaapt, komt er ook weer ruimte voor seks.

Te weinig testosteron?

Voor zin en opwinding – waarmee de oude term libido tegenwoordig wordt omschreven – is het hormoon testosteron nodig. Dat wordt altijd het mannelijk geslachtshormoon genoemd, maar vrouwen maken ook testosteron – hoewel minder – aan. Het bepaalt of je gevoelig bent voor een seksuele prikkel; een aanraking bijvoorbeeld, een fantasie, een verliefdheid of een erotische film. Bij een kleine groep vrouwen – ongeveer 10% - kan het testosterongehalte door de overgang extreem dalen, met een ongevoeligheid voor seksuele prikkels als gevolg. Dat tekort is aan te vullen met een testosteron-gel, maar dat vereist een grote zorgvuldigheid. Afgezien van een mogelijk effect op de bijnieren kan een vrouw door een te hoge dosis bijwerkingen krijgen als mannelijke kaalheid, gezichtsbeharing en stemverandering. Bijwerkingen die zelfs niet overgaan nadat de suppletie is gestopt. Het spreekt vanzelf dat wie deze gel gebruikt onder controle moet blijven van de gynaecoloog.

Wat is seks eigenlijk?

Veel mensen denken: dat is gemeenschap. Mis, zegt seksuoloog Nynke Nijman. “Seks is het delen van intimiteit. Dat is niet per se evenredig aan ‘er moet sprake zijn geweest van penetratie’ of ‘we moeten allebei een orgasme hebben gekregen’ of zelfs ‘we moeten allebei even opgewonden zijn geweest.’ Dat zijn allemaal ideeën die we zelf in de loop der tijd hebben gecreëerd. Dat legt een enorme druk op stellen. Seksualiteit is heel erg persoonlijk en heel erg divers. Het is belangrijk om die boodschap naar buiten te brengen. Het is een hardnekkig misverstand dat seksualiteit tijdens en na de overgang minder belangrijk wordt. Maar het beïnvloedt je seksualiteit wel. En dat heeft alles te maken met de hormoonschommelingen en de veranderingen in je lijf. Het duurt vaak even voordat je je met die verandering heb verzoend."

Maar hoe breng je ter sprake dat je hulp wilt zoeken bij een seksuoloog, zonder dat je partner onmiddellijk de hakken in het zand zet? Begin het gesprek nooit vanuit beschuldigend of bozig uitgangspunt, maar open vanuit jezelf: ik zou het toch wel heel erg fijn vinden als wij weer een fijnere, intiemere relatie zouden kunnen hebben. Je vraagt dan iets positiefs voor jullie beiden. In de spreekkamer helpt het vaak al als ik uitleg dat seksualiteit iets is wat een leven lang verandert. Dus ook tijdens en na de overgang. Belangrijk is blijven onderzoeken waar je behoeftes liggen. Wat lijkt je leuk? Wat prikkelt je nu? Wat zou je van elkaar willen vragen?

Wel of geen glijmiddel?

Als er sprake is van tegen je zin vrijen door bijvoorbeeld een slechte relatie of omdat het pijn doet, dan is het gebruik van een glijmiddel een slecht idee. Maar een glijmiddel kan bij een vrijpartij ook nét een opstapje geven; daar zijn gynaecoloog Dorenda van Dijken en seksuoloog Nynke Nijman het over eens. Aanraking van een droge vulva en vagina kan onprettig voelen. Glijmiddel maakt de huid soepeler en de kans dat je daar met fysieke opwinding op reageert, en natuurlijk vochtig wordt, is groter.

Voor mij hoeft het niet meer

Als je zelf geen behoefte meer hebt en je partner wel (of andersom), hoe kan je er dan voor zorgen dat je, zonder dat je je grenzen over gaat, daarin blijft voorzien? Seks is een heel gezonde behoefte die niet mag worden afgestraft of belachelijk gemaakt. Je kunt samen op zoek gaan naar andere vormen van intimiteit. Samen douchen bijvoorbeeld, naakt knuffelen, elkaar masseren, masturberen… Handelingen die ook voor jou prettig zijn.

Tekst | Heleen Spanjaard

Dit artikel verscheen eerder in Margriet 15-2021. Dit nummer nabestellen kan via Lossebladen.nl.