Fluitend de overgang door? Met déze tips maak je het (iets) makkelijker

Het is gek, in Nederland leven er momenteel bijna twee miljoen vrouwen tussen de 45 en 60 jaar, van wie er ruim 1,5 miljoen in de overgang zijn. Toch is het onderwerp, dat ook wel de tweede puberteit wordt genoemd vanwege de grote hormonale aardverschuiving in ons lichaam, nog steeds lastig bespreekbaar. In de biologieles wordt er amper aandacht aan besteed en als vrouw negeren we het eigenlijk ook het liefst. Sterker nog: er hangt een soort taboesfeer rondom de overgang, zoals ook bleek uit de interviews en reacties op ons onderzoek op Margriet.nl.

Nederland loopt achter

Dorenda van Dijken is gynaecoloog in het Amsterdamse OLVG en houdt zich al ruim twintig jaar met het onderwerp bezig. Ze is onder andere docent aan de opleiding voor menopauzeverpleegkundigen en voorzitter van de Dutch Menopause Society. Van Dijken windt er geen doekjes om: “Nederland loopt achter op de rest van de wereld. Ik denk omdat we een calvinistisch volkje zijn. ‘Doe maar gewoon, zeur niet, dan gaat het vanzelf over.’ Er komen vrouwen op mijn spreekuur, die zeggen: ‘In mijn vriendinnenkring heeft niemand er last van.’ Dat is onzin, we komen allemaal in de overgang, alleen heeft de een er meer last van dan de ander."

We kunnen het niet negeren

"Een derde van de vrouwen heeft echt ernstige klachten.” Wel ziet Van Dijken dat we een inhaalslag maken. “Honderdtwintig jaar geleden werden vrouwen gemiddeld 48 jaar en speelde de overgang dus niet zo’n grote rol in de maatschappij. De huidige generatie vrouwen is totaal anders dan de generatie vóór ons. Terwijl onze moeders meestal niet werkten, heeft nu driekwart van de vrouwen van 45 tot 60 een betaalde baan. Dus ook op de werkvloer speelt de overgang een grote rol. We kunnen het niet negeren en gelukkig komt er steeds meer aandacht voor.”

Uit ons onderzoek op Margriet.nl blijkt dat 72 procent van de vrouwen vindt dat we niet goed worden voorgelicht over de overgang. En 87 procent van de vrouwen bereidt zich er zelf ook niet op voor. Volgens Van Dijken zou dat laatste wel moeten: “Met de juiste kennis kun je jezelf een stuk prettiger door deze periode loodsen.” De hoogste tijd dus voor een kleine bijspijkercursus.

Overgang en menopauze

Het begint al bij de termen ‘overgang’ en ‘menopauze’. Ze worden geregeld door elkaar gebruikt, maar het zijn echt twee verschillende zaken. De periode rondom de menopauze noemen we de overgang. Deze overgang duurt gemiddeld tussen de twee en tien jaar en start bij vrouwen tussen de 45 en 47 jaar. De menopauze betekent letterlijk ‘laatste menstruatie’. De gemiddelde leeftijd waarop Nederlandse vrouwen de menopauze bereiken is 51 jaar.

Tijdens de overgang verandert de hormonale balans in je lichaam, net als bij de puberteit is het een kantelpunt. De kwaliteit van de eicellen neemt af en je gaat van een vruchtbare naar een onvruchtbare periode. Onder meer het vrouwelijke geslachtshormoon oestrogeen, dat voornamelijk in de eierstokken wordt geproduceerd en je onder andere bescherming biedt tegen hart- en vaatziekten en botontkalking en je vitaal houdt, neemt vanaf je veertigste af. En daardoor kunnen er verschillende overgangsklachten ontstaan. De meest voorkomende klachten uit ons onderzoek zijn: opvliegers (75%), nachtelijk zweten (75%), gewichtstoename (56%), slaapstoornis (55%), pijnlijke spieren en gewrichten (53%) en stress en een gespannen gevoel (50%). Gelukkig hoef je ze niet allemaal (tegelijk) te ervaren.

'Ik was een wrak'

Iedere vrouw beleeft de overgang anders. Sommige geluksvogels fietsen er zelfs fluitend doorheen: ze ervaren nauwelijks tot geen klachten en kunnen er prima mee leven (19%). Voor het overgrote deel van de vrouwen ligt dat echter anders. 48 procent ervaart de overgang als matig, op sommige dagen gaat het beter dan andere. 29 procent van de vrouwen ervaart deze periode als ernstig, de overgang hindert hen zelfs in het dagelijks leven. Tiny (62): “Ik was een wrak en herkende mezelf niet meer terug. Thuis maakte ik ruzie met iedereen en lag vervolgens huilend in bed. Op mijn werk staarde ik apathisch voor me uit en kwam er niets uit mijn handen. Het was alsof ik uit mijn lichaam trad en van een afstandje naar mezelf keek.”

Fluitend door de overgang?

Van Dijken raadt vrouwen die zulke ernstige klachten ervaren dat ze zowel in hun privéleven als op werk worden belemmerd hormoontherapie aan. “Ik merk dat er veel angst en onwetendheid is rondom hormoontherapie. In Nederland gebruikt maar 5 procent hormoontherapie, in landen om ons heen is dit 15 tot 35 procent. Dat was anders in de jaren negentig, toen werd het ook hier veelvuldig voorgeschreven. Dat veranderde toen er in 2000 een Amerikaans studie over hormoontherapie verscheen. Het onderzoek was gedaan onder vrouwen tussen de 55 en 80+ jaar. Per 1.200 vrouwen was er één extra geval van borstkanker en dat werd in media verkeerd vertaald naar: hormoontherapie geeft 26 keer meer kans op borstkanker. Dat sloeg in als een bom en, alhoewel allang ontkracht, zorgt het vooral in Nederland nog steeds voor misverstanden.

Niet alleen kloppen de cijfers niet, de doelgroep was ouder dan de gemiddelde groep die hormoontherapie krijgt. Ook werden er in Amerika destijds erg hoge doseringen én synthetische middelen gebruikt. De laatste twintig jaar werken we sowieso met lagere doseringen hormonen en hoofdzakelijk natuurlijke middelen. Je vult tijdelijk – maximaal vijf jaar – een tekort aan om de klachten te overbruggen. De kans op borstkanker is echt nihil en vrouwen voelen zich vaak binnen enkele weken weer de oude.”

Mediterraan eten en bewegen

De ‘niet zeuren en weer doorgaan’-mentaliteit speelt hier ook een rol bij volgens Van Dijken. Dat zien we terug in ons onderzoek: maar 22 procent van de vrouwen gebruikt overgangsmedicatie en 23 procent doet helemaal niets om de overgang gemakkelijker door te komen. De rest onderneemt wel actie: zo eten vrouwen gezonder (45%), sporten ze regelmatig (28%), eten ze minder suiker (27%), gaan ze eerder naar bed (18%) en drinken ze geen (18%) tot minder (15%) alcohol. Ook wordt de overgang mindful aangepakt met yoga (9%) en meditatie (8%).

Linda (53): “Ik heb mezelf een nieuwe leefstijl aangemeten sinds ik overgangsklachten kreeg. Ik doe aan intermitted fasting, drink groene smoothies en eet vooral koolhydraatarm. Ik ben al wat kilo’s kwijt, heb minder last van overgangsklachten en voel me fitter.”Volgens Van Dijken zijn deze vrouwen goed bezig. “Het liefst ga je al zo vanaf je veertigste met leefstijlaanpassingen aan de slag, maar later is altijd nog beter dan niet. Qua voeding wordt een mediterraan dieet geadviseerd. Denk aan veel groene groeten, fruit, olijfolie, meer vis dan vlees en volkorenproducten. Daarnaast raden we aan om dertig minuten per dag goed te bewegen. Dus niet slenteren met de hond, maar flink doorstappen, zodat de hartslag omhoog gaat. Maar ook het huis een flinke poetsbeurt geven telt mee."

Een domino-effect

Het is overigens niet zo dat vrouwen die meer bewegen minder overgangsklachten hebben, maar ze ervaren wel een betere kwaliteit van leven.”De meeste vrouwen komen tijdens de overgang twee tot vijf kilo aan, meestal in de buikregio. Door de verandering van hormonen in je lijf wordt je stofwisseling trager, waardoor je minder calorieën nodig hebt. Als je hetzelfde blijft eten, kom je dus aan. Ook neemt je spiermassa af naarmate je ouder wordt, waardoor je minder calorieën verbrandt. Om je spiermassa zo veel mogelijk te behouden is het dus zaak om dagelijks te bewegen en eventueel fitnessoefeningen met gewichtjes te doen. En dingen waarmee je beter kunt stoppen? Van Dijken: “Stop met roken, hierdoor kom je eerder in de overgang en ervaar je heftiger klachten. Daarnaast is alcohol een trigger voor overgangsklachten. Laat dat wijntje voordat je naar bed gaat dus liever staan, want je slaapt er slechter door, waardoor je moe wakker wordt en gedurende dag last krijgt van stemmingsklachten. Het zorgt dus voor een domino-effect.”

Hart- en vaatziekten

Er is nóg een reden om aan je gezondheid te werken en de risico’s in kaart te brengen. In Nederland overlijdt 45% van de vrouwen aan hart- en vaatziekten, het is daarmee de grootste doodsoorzaak onder vrouwen. Ook hier speelt oestrogeen weer een rol. Als je nog menstrueert heeft oestrogeen een beschermende werking, het houdt je hart en vaten soepel. Als je eierstokken na de menopauze geen oestrogeen meer aanmaken, verstarren je vaten en heb je meer kans op hart- en vaatziekten.

Van Dijken: “Een hoge bloeddruk en te hoog cholesterol zijn zogeheten silent killers, meestal merk je er niets van. Ik raad vrouwen aan in elk geval een keer per jaar hun bloeddruk en cholesterol te laten checken bij de huisarts. Vrouwen met onder andere migraine of herhaalde miskramen, hoge bloeddruk tijdens de zwangerschap, een veelt te klein kind, zwangerschapsvergiftiging en zwangerschapssuiker hebben ná de menopauze ook een aanzienlijk verhoogde kans op hart- en vaatziekten. Dat is iets wat niet veel vrouwen weten.”

'De overgang is voor veel vrouwen een herijkingspunt'

Zoals we al eerder schreven is er nog taboesfeer rondom de overgang, vooral ook op de werkvloer. Maar nu vrouwen vaker werken en langer doorwerken, komt er gelukkig steeds meer aandacht voor de overgang op de werkvloer. En dat is nodig, want uit ons onderzoek blijkt dat 43 procent van de vrouwen zich minder kan concentreren op het werk, 30 procent is vergeetachtiger, 14 procent chagrijniger en 10 procent is erdoor in een burn-out geraakt. Coach en trainer Saron Petronilia helpt vrouwen tijdens de overgang door te groeien in hun vrouwelijk leiderschap. “De overgang is voor veel vrouwen een herijkingspunt. Ze analyseren hoe ze ervoor staan in het leven, zowel privé als op werkgebied. Niet alleen een burn-out, maar ook een bore-out ligt op de loer in deze fase."

Ventilator in de vergaderzaal

"Velen worstelen al jaren op de werkvloer en lopen tegen plafonds aan. Het valt mij op dat vrouwen die op een plek zitten die helemaal bij ze past amper overgangsklachten hebben.” Petronilia raadt dan ook aan in de overgang zo veel mogelijk met je talenten aan de slag te gaan. “Doe dingen die je makkelijk afgaan, die je leuk vindt en waar je goed in bent. Je wilt in deze overgangsperiode zo min mogelijk stress ervaren, omdat door stress je overgangsklachten over het algemeen erger worden. Kun je het je niet veroorloven om je werksituatie te veranderen, zorg dan dat er in je privéleven zo min mogelijk energiezuigers zijn. Op je werk kun je energie sparen door zo veel mogelijk in een eigen ruimte te werken, met zo min mogelijk prikkels van buiten.”

Ook moeten vrouwen met overgangsklachten zelf mondiger worden op de werkvloer, zegt Petronilia. “Spreek vanuit kracht je baas aan en doe niet zielig. Je bent een vrouw met kennis en ervaring en daar mag je best voor staan. Zeg wie je bent, wat je kunt en vertel dat je in de overgang zit en dit nogal wat met je doet. Stel je baas opties voor, zodat jij de dag beter doorkomt. Dat kan zijn dat je later begint, eerder weggaat, meer thuiswerkt of misschien is er een andere functie die beter bij je past. Neem de touwtjes zelf in handen, wie weet wat er mogelijk is. En vergeet de humor niet. Ik zie dat vrouwen met humor en een zekere luchtigheid beter door deze periode komen. Ik heb een vriendin die een ventilator meeneemt de vergaderruimte in. Dat moet je natuurlijk wel durven.”

Seks en de overgang

Seks en de overgang, dat gaat toch niet samen? Dat is dus een fabel, want in principe heeft de overgang geen invloed op je seksleven. Toch geeft 57 procent van onze lezeressen aan minder zin in seks te hebben. Van Dijken: “Het vermogen tot seksuele opwinding verandert niet door de overgang, dat is namelijk gekoppeld aan het hormoon testosteron en dat verandert in principe niet. Sterker nog: er zijn vrouwen die hun seksleven als veel beter ervaren, omdat ze bijvoorbeeld niet meer bang hoeven te zijn om zwanger te raken, niet meer ongesteld worden of de kinderen het huis uit zijn. Maar het is natuurlijk wel zo dat als je weinig slaapt, je een korter lontje krijgt en doodmoe bent, seks niet bovenaan je prioriteitenlijstje staat.”

Lekker lang voorspel

Hoe zit het dan met de vaginale droogte die veel vrouwen (27%) ervaren? Van Dijken: “Je vaten veranderen tijdens de overgang en daardoor neemt de doorbloeding je vagina wat af, maar dat betekent niet dat de zin in seks verdwijnt. Je moet er misschien iets meer tijd insteken en moeite doen op opgewonden te raken dan toen je twintig was. Als je vrijt zonder vochtig te zijn, dan gaat het irriteren en neemt de zin af. Neem daarom meer tijd voor het voorspel en directe stimulatie, ga op zoek naar wat je vroeger fijn vond of ontdek nieuwe dingen. Dat kan heel leuk zijn en je seksleven juist verrijken.”

Positief nieuws om de kleine bijspijkercursus ‘Overgang’ mee af te sluiten. Er is nog zo veel meer te weten over deze bijzondere periode in een vrouwenleven. Lees en, vooral, práát erover! Het is de hoogste tijd om de overgang voorgoed uit de taboesfeer te halen.