Dit wil je weten over leven met diabetes

Diabetes wordt ook wel suikerziekte genoemd. Die naam verwijst naar de bloedsuikerspiegel die bij diabetes uit balans raakt. “Gewoonlijk houdt het lichaam die spiegel zelf in evenwicht met het hormoon insuline,” zegt diabetesonderzoeker prof. Hanno Pijl. “Daarmee transporteert het lichaam de glucose in het bloed naar de weefsels. Glucose dient als voedsel voor onder andere de spieren. Bij diabetes type 2 maakt het lichaam wel insuline aan, maar functioneert het hormoon niet goed. Het gevolg is dat de glucose je bloedbaan niet uit kan, waardoor het glucosepeil in je bloed te hoog wordt.”

Dat is schadelijk. Omdat het ­lichaam de te hoge suikerspiegel niet via de gewone weg in balans kan brengen, ontstaat een chronisch laaggradig ontstekingsproces. “Die ontstekingen brengen schade toe aan de bloedvaten, zowel de grote als de kleine. Op lange termijn verhoogt diabetes de kans op ouderdomsziekten zoals hart- en vaatziekten, ­beroertes, kanker, oog- en nierproblemen en dementie.”

Diabetes type 1 en type 2

Diabetes wordt van oudsher ­onderverdeeld in twee soorten: type 1 en type 2, zegt huisarts en kaderarts diabetes Jacqui van ­Kemenade. Het verschil zit ’m in de aanmaak van insuline en hoe het lichaam daarop reageert. “Bij diabetes type 2 maakt het lichaam nog wel insuline aan, maar reageert het er niet adequaat op. Dit noemen we insulineresistentie of -ongevoeligheid. Het ontstaat door een combinatie van factoren, voornamelijk leefstijlfactoren.

Type 2 ontwikkelt zich langzaam. Diabetes type 1 daarentegen is een auto-immuunziekte: het ontstaat vaak in korte tijd bij mensen onder de dertig jaar. Het afweersysteem raakt uit evenwicht waardoor het de cellen aanvalt die insuline aanmaken. Mensen met diabetes type 1, moeten daarom dagelijks insuline spuiten en zullen nooit helemaal van die ­medicatie af kunnen komen. ­Diabetes type 2 komt tien keer zo vaak voor als diabetes type 1.”

Nieuw inzicht: diabetes is omkeerbaar

De afgelopen decennia is het aantal ­diabetespatiënten enorm gegroeid. Vooral diabetes type 2 komt veel meer voor dan vroeger. Dat komt volgens Hanno Pijl doordat we heel anders zijn gaan leven dan onze voorouders, van wie we de genen hebben geërfd. We eten veel meer en ­ongezonder, we bewegen veel minder en we zijn veel zwaarder. Bij de huisarts krijg je bijna altijd pillen voorgeschreven. Die werken vaak goed. Toch is Hanno Pijl er niet vóór. “Hoge insulineconcentraties hebben veel bijwerkingen. Ze verhogen de bloeddruk en er zijn ook aanwijzingen dat ze de groei van kankercellen bevorderen. Bovendien pakken ze de kern van het ­probleem niet aan: je verlaagt indirect de bloedsuikerspiegel door de insuline te verhogen, maar het doet niets aan de ontstekingen.”

Het effect van een gezondere leefstijl

Wat Pijl betreft mogen er meer leefstijl­adviezen worden gegeven bij de huisarts. “Dat is in principe ook de eerste behandelmethode in het behandelprotocol, maar veel huisartsen hebben er de tijd niet voor en schrijven direct medicijnen voor.” Jammer, vindt Pijl, want een van de grootste ontdekkingen van de laatste jaren is dat diabetes type 2 niet altijd meer een chronische ziekte hoeft te zijn. “Vroeger ­dachten we dat je er nooit meer vanaf kwam als je het eenmaal had. Maar nu weten we dat de aandoening wel degelijk is terug te dringen of zelfs om te keren. Met goede voeding en veel bewegen zijn veel patiënten in staat hun suikerwaarden te verlagen. Als je veel groenten en goede vetten eet en producten met te veel zout, suiker en ongezonde vetten laat staan, voorkom je die laaggradige ontstekingen. Uit verschillende onderzoeken is gebleken dat diabetes type 2-patiënten die op een gezonde leefstijl overschakelen minder of zelfs helemaal geen insuline meer hoeven te spuiten.”

Inzicht: over­gewicht als oorzaak én gevolg

Overgewicht werkt diabetes in de hand: veel mensen met type 2 diabetes zijn te zwaar. Waarschijnlijk komt dat doordat het immuunsysteem dat het ontstekingsproces veroorzaakt zich richt op vetweefsel, vooral van de buik, zegt Hanno Pijl. “Bovendien maken de vetcellen als klier ook nog eens hormonen aan die de werking van insuline tegenwerken. Afvallen is daardoor vaak heel moeilijk, maar áls het lukt, helpt het enorm: hoe minder ­vetcellen, hoe minder ontstekingsreactie, hoe beter de eigen insuline werkt.”

Jacqui van Kemenade ziet ook dat afvallen vaak lastig is voor mensen met diabetes type 2. Vooral wanneer ze beginnen met insuline spuiten. “Insuline van buitenaf brengt tijdelijk de bloedsuikerspiegel omlaag. Dat is gunstig is voor de vaten, want hoge bloedsuikerspiegels beschadigen de bloedvaten van binnenuit. Maar op de lange termijn gaan er alleen maar meer suikers richting het vetweefsel. Insuline heeft namelijk een bijwerking: het stimuleert vetopbouw. In die zin zou Van Kemenade niet alleen willen stellen dat overgewicht ­diabetes 2 in de hand werkt, maar dat het omgekeerde ook waar is: diabetes type 2 veroorzaakt overgewicht. Ook om die reden is een gerichte voeding- en leefstijlaanpak volgens haar belangrijk. De eigen insulineaanmaak is dan lager, maar de insuline ‘werkt’ wel beter dan met behulp van ­medicatie. Daardoor is afvallen makkelijker.”

Ontdekking: geen twee, maar vijf typen diabetes

De meeste mensen hebben wel gehoord van diabetes type 1 en 2. Maar er zijn nog meer soorten, bleek de afgelopen jaren. Scandinavische onderzoekers van Lund University Diabetes Centre, Skåne ­University Hospital en The Institute for Molecular Medicine plozen de medische gegevens van bijna vijftienduizend diabetespatiënten uit en ontdekten dat er niet twee, maar minstens vijf subtypen van diabetes zijn. Het voert te ver om ze hier allemaal uitgebreid te behandelen, zegt Jacqui van Kemenade. Bovendien is er nog meer onderzoek nodig om de oorzaak van de verschillende typen te achterhalen. Maar het is volgens haar wél een ontzettend belangrijke ontdekking, omdat elk subtype een andere aanpak vereist. “Momenteel is de behandeling van diabetes type 2 ‘one-size-fits-all’. De ontdekking dat er verschillende subtypes zijn, kan ervoor zorgen dat de behandeling meer op maat wordt gemaakt. Ook geeft het meer duidelijkheid over de reden waarom sommige mensen met ­diabetes anders reageren op (leefstijl-)­behandeling of een groter risico hebben op complicaties.”

Nieuw dia­betesprotocol

Sinds 1 november 2021 is er een nieuw diabetesprotocol bij de huisarts. Dat is goed nieuws voor diabetes 2-patiënten omdat er twee medicijnen eerder kunnen worden ingezet. GLP-1 analogen stimuleren de alvleesklier om insuline af te geven, maar doen dat alleen wanneer er glucose in het bloed zit zoals na de maaltijd. Daardoor veroorzaakt het bijna geen extreme pieken en dalen meer in de bloedsuikerspiegel. Ze geven daarnaast ook een groter verzadigingsgevoel, waardoor je minder snel weer trek krijgt.

Een ander middel dat bij diabetes 2 kan worden ingezet zijn de zogenoemde SGLT2-remmers. Die werden al gebruikt om vocht af te drijven, maar vanwege het suikerverlagende effect blijken ze nu ook heel geschikt voor diabetespatiënten. De werking komt erop neer dat overtollige suikers worden uitgeplast.

In beweging

Ook van bewegen is het duidelijk geworden dat het heel belangrijk is om de suikerspiegel in balans te houden. Jacqui van Kemenade: “Diabetespatiënten die veel wandelen hebben minder medicatie nodig. Sommige type 2-patiënten hebben zelfs helemaal geen medicatie meer nodig.”

Dat komt doordat ons lichaam energie nodig heeft om te functioneren. Spieren zetten suikers om in energie. Insuline is de stof die de suikers de spieren ‘inloodst’. Als je je spieren niet gebruikt, hebben ze ook geen energie nodig. Zodra je gaat bewegen, is er wél direct energie nodig: suikers worden door de spieren als een spons de spiercel ingezogen. “Ook mensen met diabetes type 1 hebben baat bij beweging. Die zorgt ervoor dat de spieren glucose kunnen binnenhalen zonder de hulp van insuline. Zo hoeft men minder te spuiten.”

Slapen en ontspannen

Naast bewegen en gezonde voeding zijn goed slapen en ontspannen ook belangrijk, zegt van Kemenade. Gebrek daaraan brengt je lijf in een ‘vecht en vlucht’-modus waardoor je suikerspiegel juist weer stijgt. En stop met roken. Roken ­vergroot de kans op diabetes met dertig tot veertig procent.”

Meer weten

• voedingleeft.nl
• clubdiabetes.nl, buddyplatform
• Dvn.nl, Diabetesvereniging Nederland
• Voluitlevenmetdiabetes, platform in samenwerking met Diabetes Vereniging Nederland
• diabetesfonds.nl, Diabetes Fonds
• diabetestype1.nl, platform speciaal voor mensen met diabetes type 1
• testuwleefstijl.nl
• keerdiabetesom.nl
• bloedsuikerdieet.com

Prof. Hanno Pijl is internist, endocrinoloog en diabetesonderzoeker bij het Leids Universitair Medisch Centrum. Hij schreef, samen met Karine Hoenderdos, o.a. het boek Diabetes type 2? Maak jezelf beter! € 24,99 (Fontaine Uitgevers).

Jacqui van Kemenade is huisarts en kaderarts diabetes in Breda. Haar nieuwste boek heet Een shotje leefstijl € 17,95 (Scriptum).