PREMIUM
Dit brengt een familieopstelling je
Hardnekkige patronen in je leven zijn bijna altijd terug te voeren op je familie. Met behulp van familieopstellingen kun je inzicht krijgen in de kern van je probleem. Dat inzicht werkt bevrijdend en kan je leven een nieuwe richting geven.
Deskundigen
- Els van Steijn is een van de bekendste familieopstellingen-experts van Nederland. Ze werkt als teamtrainer, coach en opsteller en schreef de boeken De Fontein, vind je plek en De Fontein, maak wijze keuzes.
- Salome Scholtens promoveerde als epidemioloog. Ze werkt als docent en trainer aan de Rijksuniversiteit Groningen, waar ze ook onderzoek doet naar familieopstellingen.
Familieopstelling, wat is dat?
In één oogopslag zien hoe de dynamiek binnen je familie is. Dat ervaar je tijdens een familieopstelling. Tijdens zo’n opstelling zit je met een groep personen in een kring in een ruimte. De opsteller wijst personen aan die de leden uit een familie representeren. Zij staan op en gaan op eigen intuïtie op een bepaalde plek in de ruimte staan. Gek genoeg kan iedereen dat. Als iedereen staat, zie je direct hoe de onderliggende verhoudingen zijn. De moeder en de vader staan bijvoorbeeld mijlenver uit elkaar. Of het kind staat tussen de ouders in en dient als buffer. Opsteller Els van Steijn: “Het is een misvatting dat je een opstelling doet met je eigen familie. Je doet het met deelnemers die je familieleden representeren.”
Wat doe je tijdens een familieopstelling?
“Je gaat onderzoeken op welke plek je staat in je biologische systeem van herkomst: je familie. Degene die een opstelling gaat doen, brengt een probleem in, bijvoorbeeld: Ik val op de verkeerde mannen. Of: Ik heb altijd het gevoel dat ik tekortschiet. Vervolgens vraag ik mensen in de groep om deze persoon en z’n familieleden te representeren. Aan hoe de mensen gaan staan, zie je vaak al wat er speelt: een moeder staat bijvoorbeeld met haar gezicht naar haar eigen moeder, waardoor ze geen oog heeft voor haar kind.”
Wat voor inzichten kan dat mensen geven?
“Je ziet hoe patronen generatie op generatie in stand worden gehouden. Je moeder die er niet voor jou was, kreeg ook te weinig liefde van haar moeder. En omdat jij wrok voelt naar je moeder, ben je er misschien niet voldoende voor je eigen kinderen. Als je dit doorziet, kan er mildheid ontstaan: je snapt dat het geen onwil was van je moeder, maar onmacht.”
Zo’n inzicht werkt helend?
“Zeker. De boosheid neemt af, waardoor je bij je verdriet en gemis kunt komen. Wat met name helend is: je gaat weer op de juiste plek staan in het familiesysteem. Alleen op je eigen plek ontwikkel je je eigenheid en flair, en kun je de doelen nastreven die voor jóú belangrijk zijn.”
zo veel deelnemers zag Hylke Bonnema, oprichter van de Academie voor Opstellingen, de afgelopen drie jaar bij familieopstellingen, dagworkshops, online-trainingen en opleidingstrajecten van de ouderen voorkomt, bij evenveel mannen als vrouwen.
Bron: Trouw 2020.
Overgewaaid uit Duitsland
De klassieke familieopstelling is in de jaren negentig ontwikkeld door de Duitse psychotherapeut Bert Hellinger. De therapie werd populair in het alternatieve circuit. Inmiddels wordt de methode door een groeiende groep mensen – en psychologen – omarmd. Els van Steijn merkt dat er een grote vraag is. “Ik krijg steeds meer aanvragen van mensen die een opstelling willen doen. Ik had wachtlijsten van jaren. Daarom ben ik mensen aan het opleiden die door het hele land opstellingen gaan doen.”
Is het iets voor mij?
Hoe vind ik rust in mezelf? Waarom loop ik steeds tegen dezelfde problemen op? Ik voel me vaak eenzaam, overbezorgd, somber, jaloers, gestrest – hoe kan ik dit doorbreken? Het zijn vragen waar een familieopstelling bij kan helpen. In een familieopstelling ga je op zoek naar de kern van zo’n probleem, waardoor je het patroon dat vaak van generatie op generatie wordt doorgegeven kunt stoppen. Dat is ook de missie van Els van Steijn: “Ik wil volgende generaties systemisch ‘schoner’ krijgen. Hoe meer mensen hun eigen dingen aankijken, hoe minder de kinderen onder hen zullen lijden, omdat zij iets gaan dragen dat niet van hen is.”
Breng je fontein in kaart
Els van Steijn vergelijkt een familiesysteem met een fontein.
Hoe ziet jouw fontein eruit?
“Stel je een fontein voor met verschillende bakken water, die in elkaar overstromen. Bovenin staan je voorouders, daaronder je grootouders, met daaronder je biologische ouders. Jouw plek is in de bak onder hen (in volgorde van geboorte van de kinderen, inclusief miskramen/overleden kinderen). Jouw eventuele kinderen staan onder je met onder hen jouw kleinkinderen.”
Sta je op de juiste plek?
“Als je op de juiste plek staat, voel je je vrij en kun je relaties aangaan zonder te worden meegesleurd door de instabiliteit van de ander. Vaak staan mensen niet op hun eigen plek. Je bent bijvoorbeeld opgestegen naar de bak erboven waar je als harmoniebrenger tussen je ouders ingeklemd staat. Vaak herhaalt zo’n patroon zich in je gezin.”
Terug naar je plek
“Door te werken aan je innerlijke houding, kun je terugkomen op de plek waar je thuishoort. Je laat dan los wat niet van jou is en neemt aan wat wél van jou is.”
Van zien naar snappen
Hoewel opstellingen steeds serieuzer worden genomen, hangt er nog altijd een mystieke sfeer omheen. Om de methode te demystificeren is Salome Scholtens van de Rijksuniversiteit Groningen er onderzoek naar gaan doen.
“Ik zag dat de methode werkt, maar wilde ’m doorgronden. Het verbaasde me dat er amper wetenschappelijk onderzoek naar is gedaan. Dus toen ben ik me er zelf in gaan verdiepen. Samen met wetenschappers uit andere landen zijn we de methode gaan onderzoeken. Allereerst zijn we gaan inventariseren wat er tot dusver bekend is over de effectiviteit. In negen van de twaalf studies die we hebben onderzocht lieten mensen een significante verbetering zien van hun klachten. Familieopstellingen lijken een positief effect te hebben op het vertrouwen dat je hebt in je eigen mogelijkheden. De methode vergroot ook het gevoel ergens bij te horen. En mensen kunnen zich na een familieopstelling beter in familieleden verplaatsen. Ze gaan met een bredere en zachtere blik naar hun familie kijken. In plaats van te focussen op wat vader allemaal verkeerd heeft gedaan, zien ze scherper dat hij ook maar een kind is van en gevormd is door zijn ouders.” Over waarom de methode werkt, zijn veel ideeën, aldus Scholtens. “Mensen vinden het soms moeilijk om onder woorden te brengen wat er speelt. Ze voelen zich onrustig of eenzaam, maar snappen niet goed waarom. Door een familieopstelling krijgen ze grip op wat er onder de oppervlakte speelt. Door de situatie letterlijk voor zich te zien, snappen ze beter waarom ze zich zo voelen.”
Alle poppetjes op tafel
Een tafelopstelling is een variatie op de klassieke familieopstelling. In een tafelopstelling worden personen gerepresenteerd door poppetjes. Aan de kijkrichting en de afstand tussen de poppetjes wordt duidelijk hoe de relatie is tussen familieleden. Als een moederpoppetje te dicht op haar dochter staat is het logisch dat de dochter afstand neemt. Je ervaart niet lichamelijk hoe het is om op een andere plek te gaan staan, maar je kunt wel waardevolle inzichten opdoen. Als je een patroon doorziet, ontstaat er vrijheid om te kiezen voor je eigen pad.
Rian (61):
“Nadat mijn moeder op jonge leeftijd overleed, nam ik al snel de zorg voor mijn jongste broer op me. Omdat deze zijn leven nooit echt goed op de rit heeft gekregen door psychiatrische problemen, ben ik me compleet verantwoordelijk voor hem gaan voelen. Dit ging steeds meer schuren, ik ben namelijk niet zijn moeder, maar zijn zus! Door het doen van een familieopstelling kreeg ik feilloos inzicht in mijn familiesysteem en hoe ik in feite de plek van mijn moeder heb ingenomen toen zij wegviel. Het lukt me nu veel beter weer de rol van zus op me te nemen en zijn verantwoordelijkheden bij hem te laten. Een bevrijding voor iedereen!”
Marlon (58):
“Sinds mijn studententijd heb ik last van hypochondrie. Bij elk pijntje ga ik van het ergste uit. In een familieopstelling zag ik opeens dat mijn angst wortelt in de familie van mijn moeder. Mijn moeder werd vernoemd naar haar overleden zus en kreeg als ‘stille levensopdracht’ mee dat zij niet ziek mocht worden – mijn oma mocht immers niet nóg een kind verliezen. Mijn moeder was altijd obsessief met haar gezondheid bezig. Daaronder voelde ik een angst voor ziektes, die ik heb overgenomen. In de familieopstelling zag ik opeens hoe de dood van het overleden zusje doorwerkte in mijn moeder en vervolgens in mij. Nu ik weet waar mijn angst vandaan komt, kan ik beter relativeren als ik mezelf ziektes loop aan te praten. Ik blijf er dan niet in hangen, maar kan het loslaten.”
Het beest in de bek kijken
“Soms is de realiteit aanvaarden erg pijnlijk en zwaar. Wegkijken voelt dan gemakkelijker,” zegt Van Steijn. “Maar de realiteit van je familiesysteem onder ogen zien, hoe hard die ook is, kan voor de grootste opluchting en ruimte zorgen. De kunst is om ‘ja’ te zeggen tegen wat er is en te erkennen dat het zo is gegaan (of gaat) om er vervolgens van los te komen.”
Nog even wat cijfers
- 45 minuten duurt een gemiddelde familieopstelling. Eén sessie kan al levensveranderend zijn. Soms verschuiven dingen, zeker als ze hardnekkig zijn, een klein beetje.
- 80% van de Nederlanders van vijftien jaar of ouder heeft minstens één keer per week contact met iemand van de familie, blijkt uit cijfers van het CBS.
- 10 tot 12 mensen nemen gemiddeld deel aan een klassieke familieopstelling. Per sessie wordt van 1 persoon de familie opgesteld, de rest is representant.
- 3,3 miljoen volwassenen hebben de afgelopen 12 maanden een stoornis gehad, tegen 1,9 miljoen dertien jaar geleden, blijkt uit cijfers van het Trimbos Instituut (2022). De psychische nood is hoog. Mogelijk verklaart dit mede de populariteit van familieopstellingen.
illustratie: ellen gözel. fotografie: getty images.
