ADHD bij volwassenen: ‘Vaak is er geen sprake van hyper gedrag’

Professor Barbara Franke van Radboudumc in Nijmegen legt uit: “Bij volwassenen is hyperactiviteit niet meer zo’n zichtbare factor, het uit zich meer in drukte in het hoofd. Bij ADHD gaat het om een aangeboren aandachttekortstoornis, waarbij bepaalde processen in de hersenen anders zijn afgesteld dan bij anderen."

Achterstand in diagnostisering

"De diagnostisering bij kinderen is de laatste twintig jaar sterk verbeterd. Maar er is achterstand bij volwassenen. Dat de diagnose bij hen niet eerder is gesteld, kan komen door onvoldoende voorzieningen in hun kindertijd. Soms zijn de symptomen in de kindertijd minder duidelijk en krijgt men er pas later, als er stress is in het leven door werk en gezin, echt last van. Minimaal 75 procent van volwassenen met ADHD heeft last van meer dan één psychiatrische stoornis: depressie, angsten, verslavingen."

Kindertijd

"Die bijkomende stoornissen eisen de aandacht op van het ‘echte probleem’, de ADHD. Bij de diagnosestelling van kinderen is het inzicht van de ouders belangrijk, bij volwassenen zijn we meer op informatie van de patiënt zelf aangewezen. Maar mensen met ADHD vinden het moeilijk om in te schatten hoe erg het met hen is gesteld. Daarom is informatie van bijvoorbeeld de partner van groot belang. ADHD wordt bij volwassen alleen gediagnosticeerd als er aanwijzingen zijn dat er reeds symptomen waren in de kindertijd. Dit gebeurt bijvoorbeeld aan de hand van schoolrapporten.”

ADHD, AADD – wat is wat?

ADHD is een aandoening in de hersenen die wordt gekenmerkt door impulsief gedrag, hyperactiviteit en concentratieproblemen. Andere symptomen zijn vergeetachtigheid, zwakke organisatorische vaardigheden en snel worden afgeleid. Marijke van de Laar: “ADHD wordt verward met ‘druk doen’, maar de hoofdmoot van klachten wordt gevormd door problemen rond het vasthouden van de aandacht. Bij kinderen uit impulsiviteit zich in actie – impulsief iets dóén – bij volwassenen bijvoorbeeld eerder in het feit dat ze bepaalde gedachten niet kunnen onderdrukken en er dan iets uit flappen wat ze eigenlijk niet hadden willen zeggen.” ADHD staat voor Attention Deficit/Hyperactivity Disorder en is onder te verdelen in drie typen: ADHD-I (vooral aandachtsproblemen), ADHD-H (vooral hyperactiviteit en impulsiviteit) en ADHD-C (het gecombineerde type, dus zowel aandachtsproblemen als hyperactiviteit). AADD betekent Adult Attention Deficit Disorder, oftewel: ADHD bij volwassenen.

ADHD bij volwassenen – waar herken je het aan?

• Snel afgeleid zijn
• Impulsief zijn
• Dingen doen zonder na te denken
• Allerlei dingen tegelijkertijd doen
• Chaotisch zijn
• Te laat komen
• Moeite hebben met autoriteit
• Rusteloos zijn
• Niet kunnen stoppen met praten
• Niet goed met geld kunnen omgaan
• Moeite hebben met ontspannen
• Snel gefrustreerd zijn

Is het niet een ‘modeverschijnsel’?

Iedereen in de maatschappij heeft het drukker gekregen en er worden hogere eisen gesteld. In onze moderne wereld manifesteert ADHD bij volwassenen zich dan ook meer. ADHD’ers hebben problemen met filteren. Al die e-mails en appjes die maar binnenkomen, kunnen ze niet bijbenen. Dan reageren ze niet of ze komen niet opdagen bij een afspraak. Als mensen in hun omgeving niet weten dat er sprake is van ADHD, wordt zulk gedrag vaak aan de persoon zélf toegeschreven: die deugt niet, is lui, wil niet. Maar het is geen onwil, mensen met ADHD kúnnen het simpelweg niet. Mensen met ADHH hebben hun hele leven commentaar gehad. Zie zien zichzelf vaak als mislukkeling.

Beweeglijk kind

Ania Sharwood (40): “Ik voelde me al een tijd erg moe, maar opeens realiseerde ik me dat ik mijn hond niet kon uitlaten zonder elke vijf minuten te moeten stoppen om uit te rusten. Ik dacht: dit is niet alleen maar ‘moe’, ik ben uitgeput. Ik heb me vanaf jonge leeftijd heel erg aangepast aan mijn omgeving. Ik heb nooit per se gevoeld dat mensen iets van me verwachtten – het kwam van binnenuit. En dan zegt je lichaam op een gegeven moment ‘stop’. Een arts vermoedde ADHD en daardoor werd er veel verklaard. Hij vertelde dat het typerend is voor hoogopgeleide vrouwen om er pas op latere leeftijd achter te komen. Die zijn er goed in om ‘ongewenst’ gedrag te compenseren. Ik was een beweeglijk kind. ‘Zit nou toch eens stil,’ zei mijn moeder vaak."

Lichamelijke klachten

"Ik had ook fysieke klachten, rugpijn, en moest daardoor stoppen met paardrijden en pianospelen. Ik voelde ook vaak spanning in mijn buik. Ik vermoed nu dat er een link was. Het is niet voor niets dat ik dit gesprek met Margriet twee keer heb verzet. Ik heb altijd moeite gehad om verjaardagen en afspraken te onthouden, en soms maak ik afspraken dubbel. Daarom heb ik er altijd veel energie in gestoken om te proberen het ‘goed te maken’. Desnoods loog ik, om maar niet onaardig of ongeïnteresseerd over te komen. Zo heb ik gaandeweg allerlei strategieën ontwikkeld om ertussendoor te laveren. Het voelt soms alsof er zich in mijn hoofd vijf verschillende films afspelen. Er komt schaamte bij kijken; je wéét dat je sociaal onwenselijk gedrag vertoont. En eenzaamheid, want het is een rotgevoel als je denkt dat niemand je begrijpt en je jezelf steeds moet inhouden."

Zelfstandig ondernemerschap

"Een baan van negen tot vijf: ik werd er doodongelukkig van. Als werk me niet genoeg boeit, doe ik er te lang over omdat ik me te veel laat afleiden. Zelfstandig ondernemerschap past veel beter bij mij, want zo kan ik mijn dag indelen op basis van de energie die ik heb. Ik ben al een tijd bezig met persoonlijke ontwikkeling. De diagnosestelling helpt me om een verandering in gang te zetten die ik steeds uitstelde. Ik ben nu trainer-coach voor individuen en in organisaties, ik kan me dan op één ding focussen en dat doe ik heel goed. Misschien wel beter dan mensen die geen ADHD hebben."

Voordelen

"Ik barst van de ideeën, zie oplossingen, pik snel signalen op. Dat is de positieve keerzijde van ADHD. Ik heb veel meer compassie met mezelf en ben gelukkig. Als ik sommige dingen chaotisch aanpak, dan denk ik minder snel: je doet het wéér verkeerd. De diagnose was voor mij een extra bevestiging om mezelf niet zo te veroordelen: het is nou eenmaal hoe mijn hersenen werken.”

Wéér de autosleutels kwijt

Je verliest continu je aandacht en concentratie, je raakt voortdurend je sleutels kwijt, je haalt werkafspraken door elkaar en je administratie ziet eruit alsof er een bom is ontploft. Het leven van iemand met ADHD kan er – zwak uitgedrukt – chaotisch uitzien. Psycholoog Marijke van de Laar: “Vooral het multitasken gaat nogal eens mis. Normaal sla je verschillende instructies bij verschillende opdrachten kortdurend op in je hersenen, dat is het werkgeheugen. Dat doe je automatisch. Mensen met ADHD vinden dat ontzettend moeilijk.”

Niet alleen erfelijk

Omgevingsfactoren kunnen van invloed zijn op de mate waarin de erfelijke aanleg tot uiting komt. Hoe groot die rol is, is nog niet duidelijk. Vaak wordt aangenomen dat een ongeorganiseerde, stressvolle gezinsomgeving en vroege traumatische ervaringen een rol kunnen spelen in de ontwikkeling van ADHD. Er zijn ook onderzoeken die een verband laten zien met onder meer vroeggeboorte, een laag geboortegewicht, gevoeligheid voor bepaalde voeding of een tekort aan bepaalde voedingsstoffen zoals zink en omega 3.

Tekst | Alexander Hiskemuller

Illustratie | Mireille Schaap

Bron | Hersenstichting.nl.

Dit artikel verscheen eerder in Margriet 2018-50. Je kunt deze editie nabestellen via magazine.nl.

Artikelen van Margriet ontvangen in je mailbox? Schrijf je in op margriet.nl/nieuwsbrief.