Waarom vrouwen andere medische zorg nodig hebben dan mannen

Deskundige

• Bart Fauser is hoogleraar voortplantingskunde.
• Toine Lagro-Janssen is deskundige op het gebied van vrouwengeneeskunde.

Inhaalslag

Het is voor vrouwen nog steeds moeilijker om goede medische zorg te krijgen dan voor mannen. De oorzaak: gebrek aan kennis over de verschillen tussen vrouwen en mannen. En de kennis díé er is, wordt onvoldoende toegepast. “Sommige ziektes komen meer voor bij vrouwen dan bij mannen. Vrouwen hebben vaak andere symptomen en reageren anders op medicijnen. Ook communiceren vrouwen anders over hun klachten. Daar is nog steeds onvoldoende oog voor,” zegt professor Toine Lagro-Janssen. Zij is deskundige op het gebied van vrouwengeneeskunde. Ze vertelt: “Het mannenlichaam heeft in de geneeskunde altijd centraal gestaan en dat is een hardnekkig fenomeen. Artsen en onderzoekers waren van oudsher vooral mannen. Ze zagen wel verschillen tussen mannen en vrouwen, maar dan alleen als het ging om de voortplantingsorganen. Terwijl mannen en vrouwen tot op celniveau van elkaar verschillen.

Medisch onderzoek werd lange tijd alleen bij mannen gedaan. Medicijnen werden alleen op mannen getest, omdat vrouwen vanwege hun menstruatie werden gezien als minder stabiele proefpersonen. Ook was er de angst dat testen op zwangere vrouwen schade zou toebrengen aan het ongeboren kind.” Er wordt nu een inhaalslag gemaakt. “Ik denk dat we op de helft zijn. Er moet nog veel gebeuren,” zegt Lagro-Janssen. “Vrouwen krijgen soms door gebrek aan kennis nog steeds (te) laat een diagnose of een te hoge dosis medicijnen, waardoor ze vaker dan mannen in het ziekenhuis belanden. Inmiddels begint het besef door te dringen dat vrouwen bijvoorbeeld bij hartklachten heel andere symptomen hebben dan mannen. Maar er zijn heel veel andere aandachtspunten. Zo wil ik graag meer kennis zien over de lichamelijke klachten die meisjes en vrouwen kunnen krijgen na seksueel misbruik. Bijvoorbeeld buikpijn en bekkenbodemklachten. Die kunnen het gevolg zijn van nare seksuele ervaringen en daar is nog te weinig oog voor.”

Moeten er dan aparte klinieken voor vrouwen komen? “Nee,” zegt Lagro-Janssen. “Sommige huisartsenpraktijken hebben speciale spreekuren voor vrouwen over anticonceptie, overgang en incontinentie. Dat juich ik toe. Maar verder vind ik dat kennis over de gezondheidsproblemen van vrouwen thuishoort in alle specialismen.”

Bijwer­kingen

Vrouwen hebben meer last van bijwerkingen van medicijnen dan mannen. Bij vrouwen verwerkt het maag-darm­kanaal medicijnen op een andere manier en het vrouwenlichaam heeft ook een andere vet-waterverhouding. De standaarddosering die is gebaseerd op een man van zeventig kilo kan daardoor te hoog zijn voor een vrouw. Vrouwen belanden dan ook vaker in het zieken­huis vanwege bijwerkingen van plas­pillen of digoxine, een middel bij hartfalen. Toch zijn bijna alle geneesmiddelen die vóór 2000 op de markt kwamen in de ontwikkelingsfase alleen getest op mannen. Eind jaren negentig kwamen er internationale richtlijnen die stelden dat geneesmiddelen moeten zijn getest op de mensen voor wie ze zijn bedoeld.

Chronische aandoeningen

Ruim de helft van de vrouwen heeft een chronische aandoening, tegenover 43% van de mannen. Meer dan een kwart van de vrouwen heeft zelfs meerdere chronische aandoeningen; bij mannen ligt dat cijfer op iets minder dan één vijfde.

Migraine of regelmatig ernstige hoofdpijn is de meest voorkomende chronische aandoening bij vrouwen, vooral bij meisjes en vrouwen tussen de vijftien en 45 jaar. Vrouwen lijden ruim twee keer zo vaak aan migraine als mannen. Vaak speelt die migraine op rond de menstruatie. Toch is nooit goed onderzoek gedaan naar de invloed van hormonen op migraine. Onlangs is door Universiteit Leiden voor het eerst een wetenschappelijk onderzoek gestart om te kijken of de pil kan helpen tegen hormonale migraine. De uitkomsten zijn nog niet bekend. Ook chronische nek- of schouderaandoeningen komen vaker voor bij vrouwen dan bij mannen. Op latere leeftijd komen bij vrouwen hoge bloeddruk, slijtage aan de knieën en heupen en incontinentie veel voor. Vrouwen hebben vier zo vaak last van incontinentie als mannen.
Bron: CBS.

Vrouwen leven langer

Ongelijkheid

Op de Global Gender Gap Index, een graadmeter van ongelijkheid tussen vrouwen en mannen in 146 landen, staat Nederland op de 28ste plaats. IJsland, Finland en Noorwegen staan in de top 3. Wat betreft gezondheid eindigt Nederland op een beschamend lage plek: ons land staat op 135.

Specifieke aandoeningen

“Er is te weinig aandacht voor aandoeningen die alleen bij vrouwen voorkomen. Daardoor krijgen vrouwen die aan deze ziektes lijden, vaak laat een diagnose en lopen ze jarenlang rond met ernstige klachten,” zegt Bart Fauser, hoogleraar voortplantingsgeneeskunde. Hij noemt de drie aandoeningen die het meest voorkomen: endometriose, vleesbomen en PCOS (polycysteus ovariumsyndroom). “Deze aandoeningen komen heel veel voor, bij tien tot vijftien procent van de vrouwen. Tel je dat bij elkaar op, dan kun je zeggen dat bijna de helft van alle vrouwen te maken krijgt met een van deze ziektes. Het zijn complexe aandoeningen met veel verschillende, soms ernstige symptomen. Anders dan bij bijvoorbeeld een huidaandoening kun je ze niet meteen zien, omdat het inwendige ziektes zijn. Dus worden ze vaak niet snel herkend. Met als gevolg dat vrouwen lang klachten hebben.”

Bij endometriose komt weefsel dat op baarmoederslijmvlies lijkt, elders in de buikholte voor, wat kan leiden tot ernstige pijnklachten, verklevingen en zelfs onvruchtbaarheid. Ook vlees-bomen kunnen leiden tot pijnklachten en onvruchtbaarheid.
Fauser: “Endometriose, dat woord bestond een jaar geleden niet eens in het publieke debat. Inmiddels zijn naar aanleiding van een televisie-uitzending Kamervragen gesteld en is er geld uitgetrokken voor onderzoek. Maar over PCOS, waarbij vrouwen geen of minder vaak een eisprong hebben, heeft praktisch niemand het. PCOS leidt tot onregelmatige of zelfs helemaal geen menstruaties en kan ook onvruchtbaarheid tot gevolg hebben, die evenwel goed te behandelen is. Maar dan moet wél duidelijk zijn dat er sprake is van PCOS. Vrouwen met PCOS moeten goed worden gevolgd, want ze hebben tijdens de zwangerschap meer kans op suikerziekte en een hoge bloeddruk en dat heeft weer gevolgen voor het kind. Ook hebben ze op latere leeftijd een hoger risico op ouderdomssuiker en hart- en vaatziekten. Vaak gaat PCOS samen met overgewicht, overmatige beharing en depressies. Deze aandoening komt dus veel voor en heeft ernstige consequenties voor vrouwen, maar er is weinig over bekend. Het is hoog tijd dat er geld komt voor meer onderzoek.”

Meer pijn

Vrouwen ervaren meer pijn dan mannen. Zij hebben namelijk een hogere dichtheid van pijnreceptoren dan mannen. Het vrouwelijke hormoon oestrogeen zorgt bovendien voor een lagere pijndrempel, terwijl het mannelijke hormoon testosteron de pijndrempel juist verhoogt. Dat zijn fysieke verschillen, waardoor vrouwen pijn meer voelen. Toch zijn er nog steeds artsen die vinden dat vrouwen te snel klagen. Het echte probleem is echter dat de oorzaken van de pijn onvoldoende worden onderzocht.

Onderzoek

Andere symptomen

Vrouwen hebben vaak andere symptomen bij ziektes dan mannen. Zo voelen vrouwen met hartproblemen vaak geen druk op de borst. Zij ervaren vaker benauwdheid, vermoeidheid, angstgevoelens, pijn in de bovenbuik, kaak, of tussen de schouderbladen. De cardiologie maakt een inhaalslag wat betreft deze kennis, maar ook bij bijvoorbeeld reuma en diabetes hebben vrouwen andere symptomen. Ook psychische aandoeningen uiten zich bij vrouwen anders dan bij mannen. Meisjes met ADHD zijn dromeriger en minder hyperactief. Daardoor wordt ADHD bij meisjes vaak over het hoofd gezien.

Zonde van de kennis

Er is steeds meer kennis over de verschillen tussen mannen en vrouwen, maar die kennis wordt vaak niet toegepast. Een voorbeeld van wat er mis kan gaan: coronavaccins werden wel op mannen en vrouwen getest, maar er werd niet gekeken welke bijwerkingen vaker voorkwamen bij vrouwen of mannen. Daarom werd pas laat duidelijk dat een zeldzame tromboseaandoening na toediening van het AstraZeneca-vaccin vooral bij vrouwen voorkomt.

Er is hoop

Met haar meldpunt Voices for Women strijdt journalist en activiste Mirjam Kaijer voor betere gezondheidszorg voor vrouwen. Voices for Women maakt zich sterk voor meer onderzoek naar (onverklaarde) klachten van vrouwen en bood in januari een petitie aan minister Kuipers van Volksgezondheid aan met (inmiddels) 57.000 handtekeningen voor meer onderzoek naar (onbegrepen) medische klachten van vrouwen. Hoewel hij op dit moment geen programma wil voortzetten voor verder onderzoek, erkent Kuipers wel het belang van genderspecifieke zorg. Hij heeft zich opgeworpen als genderambassadeur.

Dit artikel komt uit het Digitale Magazine van Margriet. Benieuwd wat er nog meer in staat? Klik hier.