Ik denk dat Roald Dahl vreemd zou hebben opgekeken van deze gevoeligheden

Heksen hebben haakneuzen. Sofie tekent ze ook zo. Met dunne stokjesvingers roeren ze in hun ketel. Met dat brouwsel kun je je broertje veranderen in een wrattenpad. Wie wil dat nu niet? Nou, de sensitivity readers willen dat niet. Die hebben zich gebogen over aspecten die in het werk van Roald Dahl als gevoelig kunnen worden ervaren. Vervolgens heeft de Engelse uitgever daar aanpassingen voor verzonnen.
De haakneuzen moeten eruit. Die kunnen worden ervaren als antisemitisch. Ik moest drie keer kijken. Serieus?

Een kind dat Dahl omschrijft als ‘dik’ wordt na de gevoeligheidscorrectie beschreven als ‘enorm’. Mevrouw Griezel is niet langer ‘lelijk en beestachtig’, maar alleen nog beestachtig. Ik denk dat Roald Dahl vreemd zou hebben opgekeken van deze gevoeligheden.

Janneke niet als rolmodel

Ik heb zo veel jaar voorgelezen. Aan mijn kinderen. Aan klassen vol vmbo’ers. Aan mijn kleinkinderen. Ik veranderde vaak al lezend iets aan de tekst. Bij Jip en Janneke draaide ik de rollen om. Jip is een stoer jochie en Janneke een bangelijk meisje. Die wil je niet als rolmodel. Dus ik schoof naar hartenlust. Bij nijntje doe ik hetzelfde. Vader Pluis gaat namelijk naar zijn werk en moeder Pluis veegt de mat. Dat kan natuurlijk niet. Dus ik varieer, alsof ze een soort duobaan hebben. Die mat heb ik eruit gegooid.

Maar ik vind absoluut niet dat in het oorspronkelijke werk van Annie M.G. Schmidt of van Dick Bruna aanpassingen moeten worden gemaakt. Het is hun gedachtegoed, hun tijd, hun werk. Dat moet zo blijven. Ik pas dat al voorlezend aan en zodra kinderen meer begrijpen van de wereld om hen heen, kun je praten over wat er allemaal is veranderd. En nog moet veranderen, wellicht. Vroeger las ik op school voor uit De scheepsjongens van Bontekoe en toen al discussieerden we over het vertekende beeld dat we hebben van onze koloniën en hun bewoners. Met mijn Molukse leerlingen leverde dat pittige gesprekken op, zeker na de treinkaping bij De Punt.

Voortschrijdend inzicht

Wie kinderboeken gaat corrigeren, ontneemt kinderen de mogelijkheid kennis te maken met ons verleden en het voortschrijdend inzicht dat zich daardoor ontwikkelt. In mijn kast staat Piempampoentje, Pompernikkel, en Piepeling van Piet Broos. Ondertitel: De geschiedenis van drie pikzwarte nikkertjes. Ik pakte het boek, uitgegeven in 1946, erbij, toen we het met kleinzoon Seth hadden over de sensitivity readers.

Hij kreeg een kleur van die schofferende boektitel. Boeken laten ontwikkeling zien. Van mensen, maatschappij en cultuur. Boeken roepen op tot discussie. Boeken moet je niet verbranden en niet aanpassen. Over boeken moet je praten.

Over columnist Marjan van den Berg

Marjan van den Berg studeerde MO-Nederlands aan de VU te Amsterdam, stond jarenlang voor vmbo-klassen als juf Nederlands, schrijft columns en verhalen en runt haar eigen bedrijf Iskander Uitgevers. Ze is dol op haar dochters Merel, Amber en Kirsten, haar vier kleinkinderen, haar labrador en haar Jan! Lees hier alle columns van Marjan. Wil je Marjan volgen? Dat kan niet alleen op margriet.nl/marjan, maar ook via haar eigen website marjanvandenberg.nl en op Facebook.