‘Ik dacht: oorlog? Dit kán niet waar zijn. Het was onwerkelijk’

“Het was halfzes in de ochtend toen mijn neef ons wakker belde. Zijn stem klonk gespannen, anders dan normaal. ‘Het is oorlog,’ zei hij. ‘De Russen zijn ons land binnengevallen.’ Ik was met stomheid geslagen. Het was zo totaal onwerkelijk. Ik dacht: dit kán niet, dit kán niet waar zijn.”

“Ik woon al meer dan twintig jaar in Nederland en ben met een Nederlandse man getrouwd, maar in februari ga ik altijd naar Kiev om mijn moeder te bezoeken, die dan jarig is. Vorig jaar werd ze 82. Ze was net als ik sprakeloos toen ze het nieuws hoorde. Ik begon meteen op haar in te praten, om haar over te halen met me mee naar Nederland te komen. Ik zei: ‘Het is te gevaarlijk om te blijven.’ Maar ze wilde niet weg. Ze wilde bij haar vriendinnen blijven, want die hadden geen dochter met wie ze naar een veilig land konden vluchten. Ik zei: ‘Óf je gaat mee, óf ik blijf hier.’ Ze sputterde tegen: ‘Ik wil niet dat jij in een oorlog zit.’ Ik antwoordde: ‘En ík wil niet dat jíj in een oorlog zit.’”

“Toen het me eindelijk was gelukt om haar te overtuigen, belde ik mijn man in Nederland of hij een vliegticket voor haar wilde boeken. Maar er bleken helemaal geen vliegtuigen meer te gaan. ‘Boek dan treinkaartjes naar Lviv (een Oekraïense stad dicht bij Polen, red.),’ zei ik. Het kostte mijn man zeven uur achter de computer om treinkaartjes te bemachtigen, want het liep storm. Uiteindelijk kreeg hij het voor elkaar.”

Schuilen in de metro

“Die nacht sliepen we met kleren aan, voor het geval het luchtalarm zou afgaan en we ons naar een schuilkelder moesten haasten. ’s Ochtends vroeg ging inderdaad het luchtalarm af en toen zijn we met de buren gaan schuilen in de metro. Het zat daar helemaal vol met mensen, kinderen en huisdieren.”

“De hele dag ging het alarm af en de hele dag zaten we in de metro. Daar hoorden we dat in het noorden van Kiev tanks binnenrolden. Iedereen hield zijn hart vast. Onze wijk lag vrij noordelijk, dus we dachten: straks zijn wij aan de beurt. Toen het luchtalarm eindelijk stopte, gingen we naar huis om onze vluchtkoffers te pakken. Die avond zouden we de trein naar Lviv nemen, maar de grote vraag was: hoe moesten we naar het station? Het station lag ongeveer negen kilometer van ons huis, maar de metro reed niet meer en er waren geen taxi’s en geen bussen. We besloten uiteindelijk te gaan lopen. Maar welke route moesten we nemen? In de brede straten zouden we een doelwit vormen, maar de steegjes waren ook niet veilig, want iedereen weet dat vluchtelingen hun kostbaarste bezittingen in hun koffer hebben zitten.”

Lopen of toch met de metro?

“We besloten vier uur uit te trekken voor de tocht naar het station. Maar toen we buiten stonden, zei mijn moeder: ‘Zullen we toch niet even kijken of de metro misschien rijdt? Je weet maar nooit.’ We gingen kijken en tot onze stomme verbazing bleek de metro gewoon te rijden. Hij bracht ons zonder problemen naar het station.”

“Er was de hele tijd luchtalarm en we hoorden beschietingen, dus we wachtten in het ondergrondse metrostation tot de trein zou komen. Hij zou om kwart voor twaalf arriveren, maar hij kwam niet. We besloten te wachten, wat konden we doen? De uren verstreken, maar er kwam geen trein. Eindelijk, om twee uur ’s nachts, arriveerde een andere trein. We renden met een massa mensen op die trein af. Mijn moeder is een taaie, maar ik was toen wel even bang dat haar hart het zou begeven. Een jongen die al in de trein zat, trok ons erin, mijn moeder als eerste. Ik dacht: mama is binnen, gelukkig, dan gaat zij naar Lviv. Daarna trok die jongen ook mij naar binnen. De trein zette zich in beweging: we waren onderweg naar Lviv. Elke kilometer bracht ons dichter bij Nederland.”

Niet galant

“Ik heb al dertig jaar een band met Nederland. Ooit leerde ik Nederlanders kennen in Kiev en in 1992 reisde ik voor het eerst naar Nederland. Twee jaar later ging ik internationale economie studeren in Eindhoven. Ik leerde de taal, maar wilde toch weer terug naar mijn eigen land. Maar ik bleef verbonden met Nederland. Ik werkte samen met Nederlanders in Oekraïne en organiseerde reizen van Nederland naar Oekraïne. Tijdens een van die reizen, in 1999, ontmoette ik mijn huidige man, Herman. Geen haar op mijn hoofd die eraan dacht met een Nederlandse man te trouwen. Die zijn niet galant. Ze laten je voor jezelf betalen als ze je mee uit eten nemen. Dat is ondenkbaar in Oekraïne, zoiets doe je niet. In Oekraïne doet een man het portier voor je open, maar Herman zei tegen mij: ‘Je bent toch niet gehandicapt?’”

Vrijgevig in tijden van nood

“Dus eerst waren we alleen vrienden. Hij vroeg wel of ik verkering met hem wilde, maar ik zei gewoon nee. Toch hadden we het altijd fijn met elkaar. Bij Herman kon ik mezelf zijn, ik hoefde me niet anders voor te doen dan ik was. Uiteindelijk werd ik toch verliefd. We trouwden in 2001 en in 2002 kwam ik naar Nederland. Ik ging als verkoopster in een winkel werken. Ondertussen deed ik een opleiding tot tolk en een cursus reisbegeleiding. Vrij snel ging ik aan de slag als tolk en reisbegeleider.”

“Ik kende de Nederlandse cultuur natuurlijk al wat langer, maar het kostte me toch moeite om me aan te passen. Dat alles in Nederland op tijd gaat, vond ik lastig, en ook dat Nederlanders altijd gepast eten koken. Als er vier mensen zijn, maken ze vier gehaktballen. In Oekraïne maak je er gewoon twintig. Nederlanders zijn zuinig, maar in tijden van nood zijn ze vrijgevig. Zoals nu tijdens de oorlog in Oekraïne, dan zijn ze gul.”

180 km in 15 uur

“De trein naar Lviv reed tergend langzaam. De jongen die ons naar binnen had getrokken, heette Jevgeni en kwam oorspronkelijk uit Letland, maar had zich in Oekraïne gevestigd en was nu ook op de vlucht. Hij bleef bij ons in de coupé om ons te beschermen, want twee vrouwen op de vlucht zijn kwetsbaar.”

“Het was krankzinnig druk in de trein, we zaten met z’n zessen in een vierpersoonscoupé: behalve mijn moeder, Jevgeni en ik, nog een Oekraïense vrouw en twee jongens uit Soedan. Sommige mensen zaten met z’n tienen of twaalven in zo’n coupé. ’s Ochtends kwamen we aan in Lviv, waar een dochter van een vriend met haar auto op ons wachtte. We besloten naar de grens met Slowakije te rijden, want we hadden gehoord dat er aan de grens met Polen lange rijen stonden. We klommen met z’n vieren in de auto, Jevgeni ging ook mee. Het was heel erg benauwd in die auto, want de achterbank lag vol met spullen van onze gastvrouw, inclusief haar snowboard. De Slowaakse grens lag 180 kilometer verderop, maar we deden er bijna vijftien uur over om die te bereiken, zo druk was het op de weg.”

Is het echt oorlog?

“Aangekomen bij de Oekraïense stad Uzhgorod aan de Slowaakse grens moesten we tweeënhalf etmaal wachten. Dat was kort, want bij de Poolse grens stonden mensen vier etmalen in de rij. We hadden eten meegenomen, maar als je vlucht denk je niet aan eten. Je lichaam blokkeert dat. Vrijwilligers uit Uzhgorod kwamen ons broodjes en fruit brengen. Je kon er ook een warme maaltijd krijgen. De lokale bewoners hadden in de wc’s bij de grensovergang zelfs maandverband, zeep en crèmes neergelegd. Zo lief vond ik dat.

“Het was koud en ’s nachts sneeuwde het. Maar overdag scheen de zon, het was prachtig helder weer en we dachten: is het echt oorlog? Na tweeënhalf etmaal in die kleine, volgepropte auto was onze grootste droom: horizontaal slapen. Mijn man was met de auto vanuit Nederland naar de grens van Slowakije gereden. Ik was zo blij om hem te zien. In Slowakije konden we logeren bij de moeder van een oude buurman van ons, een Slowaak. Van daaruit reden we terug naar Nederland.

“Ik heb het afgelopen jaar een vol huis gehad. Ik ving niet alleen mijn moeder op, maar ook een schoondochter van vrienden uit Dnipro met haar dochtertje en een vriendin. Ook mijn neef en zijn vrouw, zoon en de nicht van zijn vrouw hebben bij me gelogeerd. Ik heb het nu ook heel druk als tolk. Mijn grote moment was toen ik mocht tolken tijdens de videocall van president Zelenski in de Tweede Kamer. Dat ik zijn stem mocht zijn, vond ik een grote eer. Ik was van tevoren zó zenuwachtig, dat ik de hele nacht niet heb geslapen.”

Kogelvrij vest

“Met mijn moeder gaat het goed. Elke dag wil ze terug naar Kiev. Ze wil de mensen daar helpen. Ze is altijd gewend geweest om actief te zijn. Tijdens haar werkende leven was ze ingenieur, maar na haar pensioen werkte ze als schoonmaakster op een kantoor, gewoon omdat ze dat leuk vond. Ook nu wil ze wat te doen hebben. Ze doet aan bejaardengym en via een Brabantse Rotaryclub heeft ze een driewieler gekregen, zodat ze kan bewegen. Ze kookt elke dag borsj, de beroemde Oekraïense groentesoep, en die verkopen we. Dat gaat per liter en de mensen mogen zelf bepalen wat ze betalen. Dat geld sturen we naar Oekraïne, om kinderen en soldaten te steunen. We hebben van dat geld bijvoorbeeld een kogelvrij vest gekocht voor de zoon van een vriendin, die tegen de Russen vecht. Mijn moeder heeft nu bijna vijfduizend euro bij elkaar gebracht door borsj te verkopen.”

Het is óns land

“Elke dag staan we op met het nieuws en gaan we naar bed met het nieuws. Het is zo onwerkelijk. Zo veel doden. Zo veel gewonden. Zo veel vrouwen verkracht. Waarom? Daar word ik zo boos en zo verdrietig van. Maar Oekraïne gaat overwinnen. Er is geen andere mogelijkheid. Geen enkel land gaat ons vertellen wat we moeten doen. We gaan nooit opgeven. Het is óns land. Mijn moeder heeft al aangekondigd dat wanneer Oekraïne de oorlog wint, ze zich samen met haar vriendinnen gaat bezatten. Ik zei het toch: ze is een taaie.”