Weet wat je slikt: is het tijd voor een pillen-APK?

• Tamara de Weijer is huisarts en oprichter/voorzitter van de Vereniging Arts en Leefstijl. Zij heeft meerdere boeken geschreven over voeding en leefstijl, voor consumenten en zorgverleners. Ook heeft zij een online leefstijlprogramma.
• David van Bodegom is arts en werkt als verouderingswetenschapper bij Leyden Academy on Vitality and Ageing. Daarnaast is hij hoogleraar Vitaliteit in een verouderende populatie bij de afdeling Public Health en Eerstelijnsgeneeskunde van het LUMC.

Het mag wel iets minder

Elf miljoen Nederlanders slikken dagelijks een of meerdere pillen. Dat aantal kan drastisch naar beneden, zegt huisarts Tamara de Weijer, want de helft van de aandoeningen die ze in haar spreekkamer ziet, hangt samen met leefstijl. “Ons lichaam werkt nog hetzelfde als dat van onze voorouders: het kan goed omgaan met schaarste, maar we leven in tijden van overvloed. Ongezond eten is overal. Bovendien zitten we veel meer dan onze voorouders, slapen we minder en slechter en hebben we meer chronische stress. Ons lichaam kan hier niet mee omgaan.” Volgens haar zou het veel logischer zijn om klachten die samenhangen met een ongezonde leefstijl te verlichten met een gezondere leefstijl in plaats van met medicijnen.

Arts en verouderingsonderzoeker David van Bodegom is het met haar eens. Bovendien werken de meeste medicijnen volgens hem minder goed dan een gezonde leefstijl. “Ik heb het niet over antibiotica, maar over de medicijnen die door miljoenen Nederlanders met een chronische aandoening dagelijks worden geslikt. Denk aan pijnmedicijnen, cholesterolverlagers, bloeddrukpillen, maagzuurremmers en slaapmiddelen. Medicijnen bestrijden de symptomen. Natuurlijk dalen bloeddruk en cholesterol als je daarvoor een pil neemt, maar je neemt de oorzaak niet weg: iemand beweegt dan nog steeds te weinig, eet ongezond, rookt en houdt overgewicht. De pillen werken dus wel, maar zijn symptoombestrijders, ze lossen het probleem niet op. Mensen die gezond eten, veel bewegen, niet roken en weinig stress hebben, leven bijna twintig jaar langer in goede gezondheid. Dat is de kracht van leefstijl.”

Diabetes omkeren

Volgens David van Bodegom kunnen we sommige ziekten met behulp van leefstijl niet alleen voorkomen, maar kunnen we er soms ook helemaal vanaf komen. “Van diabetes type 2 werd lange tijd gedacht dat het een chronische ziekte was, maar dat blijkt niet het geval. Meer dan de helft van de patiënten kan door anders te eten en te leven de medicatie drastisch afbouwen of er zelfs helemaal mee stoppen.”

Eerst keuze: paracetamol

Ontstekingsremmers zoals ibuprofen en diclofenac zijn vrij verkrijgbaar bij apotheek en drogist. Slechte zaak, vindt David van Bodegom. Ze werken namelijk niet aantoonbaar beter dan bijvoorbeeld paracetamol, maar hebben wel veel meer bijwerkingen, waaronder ernstige maagklachten. “Kies altijd eerst voor paracetamol. Of liever: vraag je eerst af waar je pijn door wordt veroorzaakt. Het is een signaal, een symptoom. Beweeg je te weinig? Slaap je te kort? Heb je pijn in je rug of knieën omdat je eigenlijk te zwaar bent? Nekpijn van lang in dezelfde houding zitten? Wil je een pijnpil nemen, kies dan voor paracetamol.”

Pillen-apk

Bij ouderen die veel medicijnen slikken, houden artsen de hoeveelheid pillen om de zoveel tijd tegen het licht om te beoordelen of er iets af kan. Bij anderen vindt zelden zo’n check plaats. Het aantal pillen gaat eerder omhoog dan omlaag. Tijd voor een perio­dieke pillencontrole, vindt Tamara de Weijer. “Vraag je arts of je minder me­di­catie kunt nemen als je je leefstijl verandert. Bouw nooit op eigen houtje je medicatie af, maar onder begeleiding van een arts.”

Pillen slikken doet pillen slikken

Veel medicijnen hebben bijwerkingen. Om die tegen te gaan worden vaak extra medicijnen voorgeschreven. Soms heeft die tweede pil ook weer bijwerkingen die met een pil moeten worden voorkomen. Van Bodegom: “Pijnstillers en ontstekingsremmers worden vaak voorgeschreven met een extra maagbeschermer erbij. Maar die maagbeschermer geeft een verhoogde kans op osteoporose en vitamine B12- en ijzertekort. En dat betekent dus nog méér pillen nemen om díe klachten tegen te gaan. Mensen die medicijnen slikken tegen één kwaal nemen daardoor niet één middel, maar soms wel meer dan vijf.”

Vitamine V van variatie

Vitaminepillen en -preparaten staan in de top 3 van meest verkochte zelfhulpmedicatie. Vooral in de winter nemen we ze om de weerstand te boosten. Hoe weet je welke je moet hebben? En of een vitaminepil doet wat hij belooft? Drie vragen aan Tamara de Weijer.

Welke vitamines moeten we bijslikken?

“De enige vitamine die we bij moeten slikken is vitamine D. Die vitamine maken we zelf aan in de huid uit zonlicht. Maar in de winter staat de zon te ver van de aarde om ons van voldoende uv-B te voorzien. Slik daarom van oktober tot april extra vitamine D3. Het maakt niet uit welk merk. Als je veganistisch eet, is extra vitamine B belangrijk. En voor zwangere vrouwen naast vitamine D ook foliumzuur. Maar verder moet je gewoon zo gevarieerd mogelijk eten. Dan krijg je alle voedingsstoffen binnen die je nodig hebt.”

Maar vitamine C boost je weerstand toch?

“Klopt. Vitamine C in natuurlijke substantie, zoals in sinaasappels, ís goed voor de weerstand. Maar dat betekent nog niet dat de geïsoleerde stof in een preparaat hetzelfde effect heeft. We weten nog vrij weinig over wat welke stoffen allemaal precies doen. Waarschijnlijk speelt de combinatie een rol bij het gezondheidseffect. Vandaar: eet zo gevarieerd mogelijk.”

Kunnen vitaminepillen kwaad?

“Baat het niet, dan schaadt het niet, denken veel mensen. Maar sommige vitamines kun je makkelijk overdoseren. Vitamine A bijvoorbeeld. En sommige B-vitamines. Als je al extra vitamines wilt nemen, pak dan niet zomaar iets uit het (online) supermarkt- of drogisterijschap, maar overleg met de apotheek.”

Check de houdbaarheidsdatum

Veel medicijnen staan jarenlang in het medicijnkastje. Temperatuur, licht en luchtvochtigheid kunnen de werkzame stoffen beïnvloeden. Mogelijk werken ze daardoor minder goed waardoor je er meer van gaat nemen. Pas daarmee op. Een hogere dosis geeft een grotere kans op (ernstigere) bijwerkingen.

Met stip op nummers 1, 2 en 3 van de lijst met meestverkochte medicatie bij drogist, supermarkt en apotheek staan: vitamines, producten tegen de pijn en producten voor de luchtwegen zoals hoestdrank, neusspray en hoestpillen.

Leefstijl eerst

Artsen in opleiding krijgen tijdens hun zesjarige studie maar heel weinig college over leefstijl en voeding. Geen wonder dus dat de meeste artsen in eerste instantie medicatie voorschrijven, ook bij kwalen waarbij in de behandelrichtlijnen leefstijladvies de eerste keuze is. Gelukkig keert het tij. Steeds meer jonge artsen verdiepen zich in voeding en leefstijl.

Bijwerkingen

Nog een reden om niet zomaar een pil te nemen: ze hebben vaak bijwerkingen. “Sommige medicijnen lijken onschuldig,” zegt Tamara de Weijer. “Hoestdrank en -pillen bijvoorbeeld. Maar er is geen énkel middel zonder bijwerkingen. Zelfs het meest natuurlijke of plantaardige middel heeft ze. In sommige hoestdranken zit bijvoorbeeld codeïne, een stof waar je erg versuft van kunt raken en die je rijvaardigheid beïnvloedt.”

Maar als je hoestklachten ervan overgaan? Moeten we die bijwerkingen dan niet op de koop toe nemen? Beter dan direct naar de hoesttabletten te grijpen, zouden we volgens De Weijer kunnen stilstaan bij de functie van hoesten. “Door te hoesten werkt het lichaam binnengedrongen ziekteverwekkers eruit. Het is dus een symptoom. Als je dat de kop indrukt, ben je misschien even van je klachten af, maar je lost het probleem niet op. Sterker: waarschijnlijk heb je lánger last van de hoest.”

Het middel dat in 2021 door de apotheek het vaakst werd verstrekt, was het laxeermiddel macrogol, met 1,3 miljoen gebruikers. Op nummer 2 stonden de maagzuurremmers omeprazol en pantoprazol met elk ook bijna 1,3 miljoen gebruikers.
Bronnen: Stichting Farmaceutische Kengetallen en CBS.

Meer info