PREMIUM
De (stille) strijd tussen twee oma’s
Als oma wil je je kleinkinderen graag een beetje verwennen. Maar dat wil de ‘ándere’ oma natuurlijk ook. En wat nou als die kleinkinderen stiekem (of minder stiekem…) een voorkeur voor háár hebben? Marjan van den Berg ging op onderzoek uit naar de stille strijd die er soms is tussen grootouders en ging te rade bij mede-oma en psycholoog Annette Heffels.
De kleindochter blaast zeepbellen. Ze schitteren in het zonlicht. “Kijk opa!” Opa prikt ze door. Ze lachen samen. Wat een topcadeau, die bellenblaas. Wat een sprookje in die achtertuin. Tot de andere opa en oma arriveren met een enorme kartonnen doos. Er zit een Playmobil-poppenhuis in, Victoriaans met boogramen, compleet met dakterras, bloembakken en bewoners. “Opa’s en oma’s mogen een beetje verwennen, hè?” zegt de gulle opa glunderend. Hij slaat zijn concurrent joviaal op de rug. Het busje bellenblaas valt op de grond, het zeepwater verdwijnt tussen de tegels van het terras. “Dat kunnen we weer bijvullen, pap,” zegt zijn dochter haastig.
Duidelijke competitie
Met een beetje mazzel hebben kleinkinderen twee opa’s en oma’s die dol op ze zijn. Met nog meer mazzel, en dankzij complexe gezinssituaties, hebben ze er meer en soms, door trieste omstandigheden, hebben ze er minder. Maar hoeveel het er ook zijn, de competitie is vaak duidelijk zichtbaar. Het duidelijkst is dat natuurlijk in de cadeautjeswedloop. Een bellenblaas tegenover een compleet poppenhuis of een bijdrage aan de schommel in de achtertuin tegenover een oma die met een zak vol plastic auto’s aan komt zetten. Zeven auto’s kreeg de kleinzoon van de plastic-oma. Daarna leunde hij tegen de knie van de bijdrage-oma. “Wat krijg ik nou van jou?”
“Oma heeft geld gegeven aan je papa en mama. Die hebben een schommel voor je gekocht,” zegt ze. Hij kijkt haar kritisch aan. Hij is tenslotte al zes. Hij snapt hoe de wereld in elkaar zit en hij heeft nog geen cadeautje gezien. Hij zegt dan ook: “Ik heb die schommel van papa en mama. Maar wat krijg ik van jou?” Ik kwam de schommel-oma later tegen bij het buffet op de tuintafel. Ze schonk zichzelf nog een glas prosecco in en zei: “Ik was van plan deze maand geen wijn te drinken. Maar ik had er nu toch echt eentje nodig. Ik heb verdorie vijfhonderd euro in het schommelfonds gestort.”
Balans en afspraken
“Als je kind een kind krijgt, veranderen de verhoudingen tussen ouders, volwassen kinderen en kleinkinderen. Er ontstaan nieuwe gevoelens en manieren van op elkaar reageren. In een ideale wereld zou iedereen daar heel soepel en liefdevol mee omgaan. De grootouders vinden hun kinderen geweldige ouders en de nieuwe ouders volgen in de opvoeding het voorbeeld van hun ouders.”
Wedijver en jaloezie
“De verschillende grootouders die bij dit nieuwgevormde relatienetwerk horen, zijn dol op elkaar en hebben het beste met iedereen voor. In zo’n geval kun je prima afspraken maken. Maar vaak zullen ook minder zachte gevoelens een rol spelen, zoals wedijver en jaloezie. Ouders willen het anders en beter doen dan hun eigen ouders. Grootouders hebben adviezen aan de nieuwe ouders en vinden er wat van hoe de andere grootouders hun functie invullen. “Dit maakt afspraken maken moeilijk, omdat er bewuste en onbewuste of minder mooie motieven zijn. Dat soort gevoelens kun je niet uitzetten of veranderen. En wat je niet kunt veranderen, zul je moeten accepteren.”
Alleen maar AOW
“Met oma Gans gaan we alleen maar naar de kinderboerderij. Maar opa en oma Tinky nemen ons een lang weekend mee naar Disneyland Parijs!” Er staat een klein meisje voor me. Acht jaar oud. Ze port met haar kleine vingertje pijnlijk in het enorme verschil tussen oma Gans, die zo heet omdat ze ganzenbeeldjes verzamelt, en opa en oma Tinky, vernoemd naar de blauwe Siamees bij wie ze in huis mogen wonen. Oma Gans heeft AOW. Opa Tinky heeft zijn hele leven bij het gemeentehuis gewerkt, dus zijn pensioen is meer dan in orde. Maar leg dat maar eens uit aan een meisje van acht. Dat luistert braaf, knikt ijverig en zegt dan: “Ik vind opa en oma Tinky veel liever.”
Waarom ík niet?!
Ik kijk graag naar de dynamiek tussen opa’s en oma’s. Sinds alle drie de dochters mij oma hebben gemaakt, is er veel te vergelijken. Vijftien jaar geleden kwam Seth, mijn oudste kleinzoon. Omdat ik nog redelijk jong was voor het omaschap worstelde ik enige tijd met de term ‘oma’. Was ‘omi’ niet eigentijdser? Of zelfs gewoon Marjan? En oppassen op dat kleinkind, daar had ik niet zo over nagedacht. Toen ik er op verzoek van dochter wél over nadacht, besloot ik dat ik daar geen tijd voor had. Te druk met mijn eigen werk. Tot mijn dochter zei: “Jammer, hoor. Oma Greet gaat wél een dagje oppassen.” Toen gebeurde het. Er begon diep vanbinnen iets te kolken. Later heb ik dat vertaald in: ‘Ik besefte ineens dat oma Greet op die manier een band met Seth zou opbouwen. En ik niet.’ Dat dekt deels ook wel de lading van wat ik voelde. Maar eigenlijk voelde ik pure jaloezie. Hoezo alleen Greet? Dan wil ik ook! Ik paste op. Ook op zijn zus Sofie die een paar jaar daarna werd geboren. Ik heb er geen dag spijt van gehad en ben altijd met Greet in competitie gebleven. Als dochter trots vertelde dat Seth voor het eerst op het potje was geweest bij oma Greet voelde ik diezelfde jaloezie. Seth heeft voor het eerst bij oma Greet dit gedaan of dat gedaan. Jak, jak, jak. Ik kan me er nóg over opwinden. Terwijl ik verder erg gesteld was op Greet. Maar misschien ben ik een extreem jaloers oma-type. En wil ik heel graag dat ik een rol speel in het leven van mijn kleinkinderen. Zodat ze zich mij herinneren.”
Jaloezie
“Als je veel van iemand houdt, hoort daar vaak enige jaloezie bij. De liefde voor je kleinkind is voor grootouders een intens gevoel. Tegelijk is het liefde die je moet delen. Meestal zul je de andere grootouders niet misgunnen dat zij ook iets speciaals hebben met jouw en hun kleinkind. In die zin is er gelukkig meestal geen sprake van kwaadaardige jaloezie. Je zou alleen jezelf gunnen dat je net zo veel leuke dingen deelt met je kleinkind als zij. Dat je minstens zo belangrijk bent. En dat houdt je jaloezie in stand. Maar als het goed is, verbindt de liefde voor je kleinkinderen je ook met de andere grootouders. Er is namelijk bijna niemand die net als jij zo eindeloos kan verhalen over hoe leuk, slim en lief ze zijn. Het zal nog steeds wat pijn doen als je hoort wat voor leuke dingen ze met de andere grootouders hebben gedaan, maar dat kun je dan met enige moeite aan omdat je ook wilt dat je kleinkind het leuk heeft. Al is dat het liefst met jou.”
Geen moeder meer
Inmiddels heb ik er nog twee kleinkinderen bij gekregen: kleindochter Billie van inmiddels bijna twee en kleinzoon Tos van bijna drie jaar oud. De papa van Tos heeft geen moeder meer. Ze overleed aan kanker, veel en veel te jong. Op een dag krijgen we foto’s in de familie-app. Tos en zijn papa leggen zonnebloemen op een groot grasveld. Op een ander plaatje zitten ze samen op een picknickkleed naast de bloemen. Tos eet een broodje. Bij de foto’s staat: ‘Tos bij zijn andere oma...’
Dan breekt mijn hart. Niet eens zozeer om het verdriet van die jonge vader die zijn moeder zo ontzettend mist, maar vooral om die oma die nooit oma werd. Die overleed voordat ze mocht meemaken dat haar kinderen vader werden. En moeder. Voordat ze zich druk kon maken om iets stoms, zoals de grootte van een cadeau of bij wie de kinderen Sinterklaas komen vieren. Zij mocht niet meemaken hoe heerlijk het voelt als Tos twee armen om je heen slaat en zijn wang op je schouder legt. En ik denk vaak aan haar, heel vaak, als hij dat bij mij doet.
herinneren en (klein)kinderen leren omgaan met de dood
“Opa’s en oma’s blijven leven in verhalen. Daarbij hoop je dat kleinkinderen en grootouders de tijd krijgen om die verhalen zelf te beleven. Het is verdrietig als je je ouders zo jong hebt verloren, dat ze nooit opa of oma hebben kunnen zijn. Waarschijnlijk zijn hun verhalen dan nóg belangrijker om te vertellen. Het geeft kinderen een gevoel van continuïteit. Ze weten uit wie ze voortkomen en bij wie ze horen en dat helpt om te weten wie je bent.”
Hemel
“Hoewel ik helaas niet meer in de hemel geloof, vind ik dat nog wel een mooi sprookje om jonge kinderen te vertellen. Het moet een fijn gevoel zijn dat opa of oma nog een beetje op je let vanuit de hemel en dat je ook nog met ze kunt praten of ze soms kunt zien, als ster of als vogeltje dat steeds langs vliegt.
Van mijn cliënten hoor ik vaak hoe belangrijk grootouders waren in hun leven en hoe fijn het is om, naast je ouders, mensen te hebben die onvoorwaardelijk van je houden en bij wie je je veilig voelt. Het is natuurlijk heel verdrietig als opa en oma doodgaan, maar het is toch beter om iemand te verliezen van wie je veel hebt gehouden dan om die liefde nooit te hebben gekend (vrij naar Shakespeare).”
Toespraak
Van opa’s en oma’s moet je afscheid nemen. Dat voelt wel prima, zeker naarmate ik ouder word. Dan is het alsof je opschuift in de rij. Aan de ene kant komen er mensen bij, dus aan het eind van de rij duikel je op een zeker moment over het randje. Met Seth en Sofie, de oudere kleinkinderen, praat ik vaak over de dood. Gewoon, omdat het een prachtig onderwerp is. Sofie weet ook dat ze honderd euro van me krijgt als ze tijdens het afscheid een korte toespraak houdt. De tekst is kort. Ze moet zeggen: ‘Mijn oma is dood en dat is hartstikke ...’ Op de stippeltjes komt dan een drieletterwoord. Ik denk dat je het zelf kunt invullen. Ze mag het ook nog uitleggen. Dat ze die deal met mij heeft gesloten, dus dat ze dat nu gaat zeggen. Ik denk dat ze een daverend applaus scoort.
Hoe Billie en Tos gaan reageren, dat moet je maar afwachten. Ik hoop dat ze er blij en vrij mee kunnen omgaan. En natuurlijk dat ze het wel verdrietig vinden. Want ik ken een klein jongetje van vier jaar dat vol woede achter de kist van zijn favoriete opa aanliep op het kleine kerkhof in ons dorp. En bij het graf hardop zei: ‘Was die andere opa maar dood.’ Op zo’n moment ben je dankbaar dat je alleen met de naaste familie om het graf staat. En dat die ‘andere opa’ deze hartenkreet dus niet meekrijgt. Iedere opa wil zich toch graag geliefd voelen, denk ik zomaar.
Geluk om te delen
“Ik ben een strenge oma. Ik vind echt niet alles goed,” zegt een vriendin. Ze trekt haar lippen in streepjes. “Háár moeder vindt alles altijd prima.” Daar bedoelt ze de moeder van haar schoondochter mee. En eerlijk is eerlijk: ook met die schoondochter onderhoudt ze een moeizame relatie. Mijn vriendin weet het zeker: kleinkinderen trekken altijd het meest naar de oma van moederskant. Wat misschien waar is. Misschien voelen oma’s hun omaschap heviger als hun dochter een kind krijgt.
Maar uiteindelijk ben ik het gelukkigst als ik stop met vergelijken en alleen maar naar mijn kleinkinderen kijk. Hoe ze komen aanhobbelen over het tuinpad met hun armpjes omhoog: “Haaaaa!!! Omaaaaa!” Of hoe Sofie even tegen me aan knuffelt. “Lees je voor, oma?” En dan Seth, bijna een kop groter dan ik, met zo’n smalle jongenshand over mijn haar aaiend: “Hé, omaaaatje! Je krimpt!” Dat is zo veel geluk. Genoeg om te delen met alle andere opa’s en oma’s.
Podcastaflevering over oma worden
In aflevering 5 van de podcast Kaarten op tafel bij Margriet spreekt Tanja Jess met haar moeder Ellen Jess en Noraly Beyer over oma worden. Je kunt de aflevering hier beluisteren: