Migraine-specialist legt uit: ‘Migraine bij vrouwen is véél meer dan alleen hoofdpijn’

Prof. Dr. Gisela Terwindt is Hoogleraar Neurologie en behandelt in het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC) niet alleen veel patiënten met migraine, maar doet er ook uitgebreid onderzoek naar.

Verschil hoofdpijn en migraine

Migraine komt voor bij één op de drie vrouwen in Nederland, maar wat is precies het verschil tussen het hebben van hoofdpijn en migraine? Gisela Terwindt legt uit dat migraine véél meer is dan hoofdpijn; dat het een hersenziekte is, en dat er verschillende vormen zijn. Bij veel mensen met migraine, gaat het om een vorm van migraine zonder aura. “Dan heb je klachten als eenzijdige, vaak bonzende hoofdpijn. De hoofdpijn neemt toe bij inspanning en is vaak zo ernstig dat mensen naar bed moeten. Daarnaast gaat het gepaard met misselijkheid tot overgeven aan toe. Of mensen zijn enorm overgevoelig voor licht en geluid, dus moeten in stille en donkere kamer liggen.” Een aanval van deze vorm van migraine zonder aura kan tussen de vier uur en drie dagen duren; iets wat veel impact heeft op het dagelijks leven van mensen die hier last van hebben.

Een derde van de mensen met migraine heeft migraine met aura, waar aanvullende klachten bij komen kijken. Terwindt: “Dan zie je flikkeringen, sterretjes en strepen. Dat begint meestal in een hoekje en breidt zich dan in minuten uit. De aura duurt meestal tussen de vijf minuten tot een uur, maar vaak volgt daar dan hoofdpijn op met alle bijverschijnselen zoals bij mensen met migraine zonder aura aanvallen. Vaak hebben mensen ook combinatie van migraine met en migraine zonder aura aanvallen.”

Chronische migraine

Daarnaast kan iemand chronische migraine ontwikkelen. En hoewel de naam anders doet vermoeden, betekent chronisch in dit geval niet langdurig in de zin van al 20 jaar last van aanvallen. Beter is eigenlijk om het hoog-frequente migraine te noemen, omdat bij deze vorm van migraine iemand de helft van de maand hoofdpijn dagen heeft waarvan minstens acht migraine dagen per maand. “Dit onderscheid is belangrijk in verband met welke behandelingen dan ingezet kunnen worden”, legt ze uit. “Belangrijk is om te weten dat veel patiënten met chronische migraine ook te vaak acute medicatie innemen, waardoor er ook sprake is van medicatie overgebruik. We doen daar in Leiden veel onderzoek naar en starten binnenkort daar een nieuwe studie naar waarbij mensen een infuus krijgen met medicatie en tegelijk advies om overgebruik te stoppen.”

‘Mannen denken niet aan hormonen’

De televisie-uitzending van het programma Pointer (KRO-NCRV, NPO2) op zondag 13 maart staat in het teken van de ‘mannelijke gezondheidszorg’: het zorgsysteem is nog altijd te veel gefocust op het lichaam van de witte man. Iets waar Terwindt - die zelf ook uitgebreid in het programma zit - zich zeker in kan vinden. Bij migraine worden de klachten soms te laat herkend als de hersenziekte en niet ‘gewoon hoofdpijn’, en de behandeling is weinig gefocust op vrouwspecifieke aspecten van migraine. En ja, dat komt volgens Terwindt dus gedeeltelijk doordat er relatief weinig vrouwelijke leiders waren in de (inter)nationale hoofdpijn organisaties. “Hormonen spelen een belangrijke rol bij de migraine van vrouwen, en hormonen, dáár denken mannen niet aan. Wij zijn in Leiden begonnen met onderzoek naar erfelijkheid en dit is ook belangrijk, want er is een sterke link daar. Wanneer migraine in je familie voorkomt, heb je zelf twee tot drie keer meer kans hebt om migraine te krijgen. Maar het verklaart niet waarom vrouwen het vaker hebben dan mannen.”

Zelf op zoek via Google

Ook legt de expert uit dat jongens en meisjes even vaak migraine hebben, maar het grote verschil ontstaat in de puberteit: dan komt migraine ineens drie keer zo vaak voor bij vrouwen. Bij 2/3 van de vrouwen die regelmatig migraine hebben treden de aanvallen in ieder geval bij de menstruatie op. “Wanneer vrouwen zwanger zijn gaat het vaak beter met de migraine, maar zodra de zwangerschap over is en borstvoeding afgebouwd lopen ze weer het risico, dat de migraine terugkomt. En dan later in het leven, rondom de menopauze gaan de hormonen alle kanten op, wat vaak dan frequente migraine-aanvallen veroorzaakt”, legt ze uit.

In de wachtkamer van het Leidse Hoofdpijncentrum bevinden zich dan ook vooral jonge meisjes en vrouwen die in de overgang zitten. Deze vrouwen gaan vaak zelf de oorzaak al op zoek via Google, en komen er dan achter dat hormonen waarschijnlijk een belangrijke factor zijn voor de frequente en heftige migraine aanvallen. Terwindt: “Als ze dat met mij delen zei ik telkens dat dit bekend is, maar tegelijkertijd kon ik er eigenlijk niks mee. Vrouwen vroegen namelijk of hormonale behandeling zoals de gewone anticonceptiepil kan helpen, en toen besefte ik dat er helemaal geen bewijs voor is en dat het onderzocht moet worden.”

Mannelijke bril bij de huisarts

De vraag naar de invloed van hormonale verandering op migraine is ook terug te zien in de spreekkamer van de huisarts. Hoogleraar Terwindt legt uit dat huisartsen al snel een anticonceptiepil voorschrijven als vrouwen met migraine erom vragen terwijl er dus geen bewijs voor is. Sterker nog: het is niet zonder gevaar of bijwerkingen: “Vrouwen met migraine hebben al meer kans op het krijgen van een hersen- of hartinfarct. En wanneer deze vrouwen roken, in combinatie met de pil, is dit risico nóg groter.”

Ook hier is de mannelijke bril van de gezondheidszorg goed te zien, zegt de expert. “We zijn getraind om aandacht te hebben voor preventieve geneeskunde; aan het voorkomen van complicaties. Dit houdt in dat wij als maatschappij en als artsen aandacht hebben voor risicofactoren zoals roken, alcohol, overgewicht. En dat we daar allerlei programma’s voor hebben om gedrag te veranderen. Als er dus een te zware man binnenkomt bij de huisarts, die rookt, teveel drinkt en niet sport, valt hij voor de huisarts meteen in een groep met een verhoogd risico voor hart- en vaatziekten. Maar er zijn jonge vrouwen die migraine met aura hebben en bijvoorbeeld ook nog eens een zwangerschapsvergiftiging hebben gehad. Deze vrouwen hebben ook een zeer hoog risico - misschien nog wel hoger - op hart- en vaatziekten, maar dat zit niet in ons aandachtsveld als dokters of als maatschappij. Als deze vrouw komt met de vraag of de anticonceptiepil zou werken voor haar migraine, dan moet je die niet voorschrijven. Sterker nog, deze vrouw verdient het om ook levenslang in de gaten te worden gehouden door haar huisarts. ”

Aanzienlijk meer bijwerkingen bij vrouwen

Ook bij het behandelen van migraine met acute migraine medicatie, de zogenaamde triptanen, zijn er verschillen ontdekt in de werking en bijwerkingen tussen mannen en vrouwen; iets wat ook bij veel andere medicatie naar voren komt. Terwindt legt uit dat er twee dingen zijn die je kunt doen als iemand herhaaldelijk migraineaanvallen heeft: een acute behandeling of een preventieve behandeling. Bij een acute behandeling neem je dus medicatie als je het acuut - op dat moment - nodig hebt; tijdens een aanval dus. Hiervoor kunnen, als gewone pijnstillers onvoldoende werken, triptanen worden voorgeschreven, vertelt de expert.

“Uit een analyse die dr. Daphne van Casteren, neuroloog-in-opleiding, heeft gedaan in onze samenwerking met het Erasmus MC met prof. Antoinette van den Brink bleek dat vrouwen meer bijwerkingen hebben dan mannen. Dat komt onder andere doordat vrouwen een hogere spiegel in bloed krijgen, omdat meestal kleiner zijn en minder wegen dan minder. Maar tegelijk blijkt dat vrouwen vaker herhaald triptanen moeten innemen omdat zij rondom hun menstruatie aanvallen hebben die langer duren waarbij een triptan dus onvoldoende lang werkt. Huisartsen geven vaak triptanen in een lagere dosering wegens de mogelijke kans op bijwerkingen. Terwijl ze juist een ander triptan moeten geven als een vrouw bijwerkingen heeft, liefst eentje die wat langer werkt of moeten adviseren een langwerkend NSAID (pijnstiller) ‘s avonds in te nemen nadat een triptan is gebruik.”

Migraine en menstruatie

In de nieuwe WHAT-study - dat staat voor Women, Hormones, Attacks & Treatment - onder leiding van Terwindt en Maassen van den Brink, wordt uitgebreid gekeken naar link tussen hormonen en migraine. Meer dan vijfhonderd vrouwen hielden ten minste drie maanden lang een E-hoofdpijndagboek bij. Terwindt: “We dachten altijd al dat de migraine die vrouwen rondom hun menstruatie krijgen ernstiger is en langer duurt; in de dagboeken zagen we dat ook terug. Maar daarnaast blijkt het dus ook lastiger te behandelen in die periode: neem je acute medicatie, dan is deze minder effectief bij menstruatie-gebonden aanvallen. De menstruatie lijkt dus een belangrijke factor.

Meer vrouwen voor onderzoek

Het is dus zeker duidelijk dat migraine een hersenziekte is die aanzienlijk veel effect kan hebben op het leven van patiënten, van wie de meesten vrouw zijn. En door de focus op mannen die nog altijd heerst in de gezondheidszorg, is er nog een weg te gaan voor er écht een effectieve behandeling is. Het doel van Terwindt en Maasen van de Brink is dan ook uiteindelijk om een migraine-specifieke hormoonpil te ontwikkelen, zodat de hormoonval kan worden opgevangen, zonder dat je aan dé pil hoeft. Een anticonceptiepil kan namelijk ook voor bijwerkingen zorgen, die vrouwen als naar ervaren. Maar daar is eerst nog onderzoek voor nodig.

In de WHAT study zoekt het WHAT-team dan ook jonge én oudere vrouwen die mee willen werken aan twee verschillende onderzoeken. Bij de eerste studie onderzoekt het team of de anticonceptiepil migraine aanvallen kan voorkomen bij vrouwen. In het tweede onderzoek wil het WHAT-team seks-hormonen ook meten. Hiervoor nemen ze vlak na de ovulatie en vlak voor de menstruatie bloed af, waarbij ze gaan kijken welke veranderingen er te zien zijn in seks-hormoonlevels. Wil jij je steentje bijdragen en ben je geïnteresseerd? Dan kun je je hier aanmelden.

Zie voor meer informatie over migraine ook www.hoofdpijnonderzoek.nl en www.whatstudy.nl.